Axis mundi

Axis mundi is in sterrekunde die Latynse term vir die aardas tussen die hemelpole. In 'n geosentriese koördinaatstelsel, soos dié van die Romeine en Grieke, is dit die rotasieas van die hemelse sfere.^[1]

Die term is deur die hele 18de eeu steeds in moderne sterrekundige werke gebruik, soos in Johann Samuel Traugott Gehler se Physikalisches Wörterbuch van 1791.^[2]

In 20ste-eeuse vergelykende mitologie is die term axis mundi – ook genoem die kosmiese as, wêreldpilaar, wêreldboom of middel van die wêreld – aansienlik uitgebrei om te verwys na enige mitologiese begrip wat die "verbinding tussen die hemel en die aarde of die hoër en laer ryk verteenwoordig".^[3] Mircea Eliade het die begrip in die 1950's begin gebruik.^[4] Axis mundi hou nou verband met die mitologiese begrip van die omfalos (naeltjie) van die wêreld of kosmos.^[5][6][7]

Voorwerpe wat deur vergelykende mitoloë as voorbeelde van die axis mundi genoem word, sluit in plante (veral 'n boom), 'n berg, 'n wolk rook of 'n vuur, of iets wat deur die mens gemaak is, soos 'n staf, toring, leër, trap of totempaal. Sy nabyheid aan die hemel kan goed impliseer wat hoofsaaklik godsdienstig (pagoda, tempelberg, minaret, kerk) of sekulêr is (obelisk, vuurtoring, wolkekrabber). Die beeld word in godsdienstige en sekulêre verband gebruik.^[8] Die simbool kan in kulture gevind word wat sjamaanse praktyke of animistiese geloofstelsels gebruik, in groot wêreldgodsdienste en in tegnologies gevorderde "stedelike sentrums". Volgens Mircea Eliade het "elke mikrokosmos, elke bewoonde gebied 'n sentrum; dus 'n plek wat die heel heiligste is".^[9]

1. ↑ R.B. Todd, 'The Manuscripts of the Pseudo-Proclan Sphaera', Revue d'histoire des textes 23 (1993), 57-71.
2. ↑ Johann Samuel Traugott Gehler, Physikalisches Wörterbuch (1791), p. 688.
3. ↑ Mircea Eliade (vert. Philip Mairet). 'Symbolism of the Centre' in Images and Symbols. Princeton, 1991. ISBN 069102068X. p.48-51
4. ↑ Mircea Eliade (vert. Philip Mairet). 'Symbolism of the Centre' in Images and Symbols. Princeton, 1991. ISBN 069102068X. p.40
5. ↑ J. C. Cooper. An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Thames and Hudson: New York, 1978. ISBN 0500271259.
6. ↑ Mircea Eliade (vert. Willard Trask). 'Archetypes and Repetition' in The Myth of the Eternal Return. Princeton, 1971. ISBN 0691017778. p.16
7. ↑ Winther, Rasmus Grønfeldt (2014) World Navels. Cartouche 89: 15–21 https://www.academia.edu/8727362/World_Navels
8. ↑ Jean Chevalier en Alain Gheerbrandt. A Dictionary of Symbols. Penguin Books: London, 1996. ISBN 0140512543. pp.61–63, 173–175
9. ↑ Mircea Eliade (vert. Philip Mairet). 'Symbolism of the Centre' in Images and Symbols. Princeton, 1991. ISBN 069102068X. p.39