Ghana

Republiek Ghana
Republic of Ghana (Engels)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Freedom and Justice (Engels vir: "Vryheid en Geregtigheid")
Volkslied: God Bless Our Homeland Ghana (Engels vir: "God seën ons tuisland Ghana")
Hoofstad	Accra 5°33′N 0°12′W / 5.550°N 0.200°W / 5.550; -0.200
Grootste stad	Accra
Amptelike tale	Engels
Regering • President • Adjunkpresident	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek John Mahama Jane Naana Opoku-Agyemang
Onafhanklikheid • Verklaar • Realm • Republiek • Huidige grondwet	van die Verenigde Koninkryk 6 Maart 1957 6 Maart 1957 – 1 Julie 1960 1 Julie 1960 28 April 1992
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	238 533[1] km2  (82ste) 92 098 myl2 4,61
Bevolking  - 2024-skatting  - 2010-sensus  - Digtheid	34 589 092[1] (44ste) 24 200 000[2] 145 / km2 (90ste) 375,6 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2025-skatting $285,962 miljard[3] (68ste) $8 263[3] (136ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2025-skatting $75,761 miljard[3] (83ste) $2 189[3] (149ste)
MOI (2022)	0,602[4] (145ste)  –  medium
Gini (2016)	43,5[5] –  medium
Geldeenheid	Cedi (GH₵) (GHS)
Tydsone  - Somertyd	GMT (UTC±0) nie toegepas nie (UTC±0)
Internet-TLD	.gh
Skakelkode	+233

Ghana (Engels: [ˈɡɑːnə], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek Ghana (Republic of Ghana), is 'n land in Wes-Afrika. Dit beslaan 'n oppervlakte van 238 533 en het 'n bevolking van 34,5 miljoen in 2024 gehad.^[1] Die hoofstad en grootste stad is Accra, geleë langs die suidkus aan die Golf van Guinee. 'n Ander belangrike stad is Kumasi, bekend as geboorteplek van Kofi Annan, die Verenigde Nasies se sewende sekretaris-generaal, en hoofstad van die Asjanti-streek in die suidelike sentrum van die land. Die derde grootste stad is Tamale en is in die noorde van die land geleë.

Ghana word begrens deur Ivoorkus in die weste, Burkina Faso in die noorde, Togo in die ooste asook die Golf van Guinee en die Atlantiese Oseaan in die suide. Die Voltarivier en sy drie groot sytakke Swart-Volta, Wit-Volta en Rooi-Volta dreineer die land. Die Voltarivier word deur die Akosombodam tot die Voltameer opgedam, die wêreld se grootste mensgemaakte meer volgens oppervlakte en Ghana se belangrikste energiebron. Die Voltarivier mond in die Bog van Benin uit, wat tot die Golf van Guinee behoort. Ghana se enigste natuurlike binnemeer is die Bosumtwimeer naby Kumasi.

Die eerste permanente staat op die gebied van die hedendaagse Ghana is in die 11de eeu gestig. Verskeie koninkryke en ryke het oor die eeue heen verskyn, waarvan die Asjantiryk die belangrikste was.^[6] Vanaf die 15de eeu het die Portugese Ryk, gevolg deur verskeie ander Europese magte, handelsposte langs Ghana se kus gestig.

Naby Ghana se mees suidelike punt is Groß-Friedrichsburg, die eerste Duitse kolonie in Afrika en sedert 1979 'n Unesco-wêrelderfenisgebied, geleë. Dit is in 1683 deur generaal von Groeben uit Brandenburg gestig en in 1717 aan Nederland verkoop. Vanaf die vroeë 19de eeu het die Britte die gebied gekoloniseer, by Brits-Wes-Afrika (deel van die Britse Ryk) ingelyf en teen 1900 is Ghana se huidige grense bepaal. Voor sy onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk op 6 Maart 1957 het Ghana as die Goudkus bekend gestaan, genoem ná goud, Ghana se belangrikste handelsware. "Ghana" beteken "oorlogskoning" in die Soninke-taal en is afgelei van die Koninkryk Ghana.^[7]

Ghana is 'n unitêre grondwetlike demokrasie met 'n president as beide staats- en regeringshoof. Ghana se groeiende groeiende ekonomiese welvaart en sy demokratiese politieke stelsel het van hom 'n streeksmag in Wes-Afrika gemaak. Dit is 'n lid van die Beweging van Onverbonde Lande, Afrika-unie, Ekonomiese Gemeenskap van Wes-Afrika-state (ECOWAS) en die Britse Statebond.^[8]

Ghana se belangrikste etniese groep is die Akan, wat sowat 47,5% van die bevolking vorm. Van die ander belangrike bevolkingsgroepe sluit in Ewe, Joroeba, Hausa en Mossi. Ghana se enigste amptelike taal is Engels wat ook as lingua franca tussen die verskeie bevolkingsgroepe dien. Ghana se belangrikste inheemse taal is Akan, gevolg deur Bambara, Ewe, Fula en Hausa.

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} (en) "Ghana". Central Intelligence Agency. Besoek op 7 Januarie 2025.
2. ↑ (en) Antoinette I. Mintah (2010). "2010 Provisional Census Results Out". 4 Februarie 2011. Population Division, Ghana Government. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2013. Besoek op 7 Februarie 2011.
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2 3,3} (en) "Ghana". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2024. Besoek op 7 Januarie 2025.
4. ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 7 Januarie 2025.
5. ↑ (en) "Gini index – Ghana". Wêreldbank. Besoek op 7 Januarie 2025.
6. ↑ (en) "Asante Kingdom". Afrika-Studiecentrum, Leiden. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2019. Besoek op 8 Junie 2014.
7. ↑ (en) Jackson, John G. (2001). Introduction to African Civilizations. Citadel Press. p. 201. ISBN 0-8065-2189-9.
8. ↑ (en) "Ghana-US relations". Amerikaanse Departement van Buitelandse Sake. 13 Februarie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 April 2013. Besoek op 1 Junie 2013.