Gran colisionador d'hadrones

Esta páxina o seición ta desactualizada. La información que tien ye vieya o insuficiente.

Gran colisionador d'hadrones
hadron collider (en) y construcción
Llocalización
Estáu federáu	Suiza
Cantón	cantón de Xinebra
Coordenaes	46°14′06″N 6°02′42″E / 46.235°N 6.045°E / 46.235; 6.045
Gran colisionador d'hadrones Gran colisionador d'hadrones (Suiza)
Historia y usu
Construcción	2000 - 2008
Development approvals (en)	avientu 1994
Abrimientu	10 setiembre 2008
Magnet quench (en)	19 setiembre 2008
Inauguración (es)	21 ochobre 2008
Plasma de quarks-gluones	24 mayu 2011
Discovery of the Higgs Boson (en)	4 xunetu 2012
Opening the tetraquark (en)	2014
Pentaquark (es)	14 xunu 2015
Dueñu	Organización Europea pa la Investigación Nuclear
Llargor	27 km
Instalaciones
Formáu por	Atlas Collaboration, Experimento CMS (es) , Experimento ALICE (es) y LHCb (es)
Web oficial

El Gran Colisionador d'Hadrones, GCH (n'inglés Large Hadron Collider, LHC) ye un acelerador de partícules acelerador y colisionador de partícules allugáu na Organización Europea pa la Investigación Nuclear (CERN, sigla que correspuende al so antiguu nome en francés: Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire), cerca de Xinebra, na frontera francu-suiza. Foi diseñáu pa topetar fexes d'hadrones, más esautamente de protones, d'hasta 7 TeV d'enerxía, siendo'l so propósitu principal esaminar la validez y llendes del Modelu Estándar, que ye anguaño'l marcu teóricu de la física de partícules, del que se conoz la so rotura a niveles d'enerxía altos.

Dientro del colisionador dos faes de protones son aceleraos en sentíos opuestos hasta algamar el 99,99 % de la velocidá de la lluz, y facer topetar ente sigo produciendo peraltes enerxíes (anque a escales subatómiques) que dexaríen asemeyar dellos eventos asocedíos darréu dempués del big bang.

El LHC ye l'acelerador de partícules más grande y enerxéticu del mundu.^[1] Usa'l túnel de 27 km de circunferencia creáu pal Gran Colisionador d'Electrones y Positrones (LEP n'inglés) y más de 2000 físicos de 34 países y cientos d'universidaes y llaboratorios participaron na so construcción.

Una vegada esfrecíu hasta la so temperatura de funcionamientu, que ye de 1,9 K (menos de 2 graos percima del cero absolutu o −273,15 °C), los primeros fexes de partícules fueron inyectaos el 1 d'agostu de 2008,^[2] y el primer intentu pa faelos circular por tola trayeutoria del colisionador producióse'l 10 de setiembre del añu 2008.^[3] Anque los primeros choques a alta enerxía en principiu tuvieron previstes pal 21 d'ochobre de 2008,^[4] l'esperimentu foi retardáu por cuenta de una avería que produció la fuga del heliu líquidu qu'esfrez unu de los imanes superconductores.^{[n. 1]}

A fines de 2009 volvió ponese en marcha, y el 30 de payares del 2010 convertir nel acelerador de partícules más potente al consiguir enerxíes de 1,18 TeV nos sos fexes, superando'l récor anterior de 0,98 TeV establecíu pol Tevatrón estauxunidense.^[5] El 30 de marzu de 2010 los primeros choques de protones del LHC algamaron una enerxía de 7 TeV (al topetar dos faes de 3,5 TeV cada unu) lo que significó un nuevu récor pa esti tipu d'ensayos. En 2012 el LHC empezó a funcionar a 4 TeV por fexe y en febreru de 2013 parar mientres 20 meses pa realizar les meyores necesaries pa la operación a la enerxía máxima de 7 TeV por fexe.^[6][7]

Esti preséu dexó confirmar la esistencia de la partícula conocida como bosón de Higgs el 4 de xunetu del 2012, dacuando llamada «partícula dios». La observación d'esta partícula ye importante pa esplicar cómo les otres partícules elementales adquieren propiedaes como la masa^[8] y ye un pasu significativu na busca d'una teoría de la gran unificación, que pretende rellacionar trés de los cuatro fuercies fundamentales conocíes, quedando fora d'ella namái la gravedá y pa determinar por qué la gravedá ye tan débil comparada coles otres trés fuercies.^{[n. 2]} Xunto al bosón de Higgs tamién podríen producise otres nueves partícules que la so esistencia predicir teóricamente, y que la so busca planiar,^[10] como los strangelets, los micro furacos negros, el monopolo magnéticu o les partícules supersimétricas.^[11]

1. ↑ Achenbach, Joel (1 de marzu de 2008). «The God Particle». National Geographic Magazine (National Geographic Society). ISSN 0027-9358. Archivado del original el 2008-02-25. https://web.archive.org/web/20080225104327/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/god-particle/achenbach-text. Consultáu'l 25 de febreru de 2008. 
2. ↑ Dennis Overbye (29 de xunetu de 2008). "¡Qu'empiece la rotura de protones! (El rap yá s'escribió)". The New York Times.
3. ↑ http://lhc-first-beam.web.cern.ch/lhc-first-beam/Welcome.htmlNota de prensa del CERN, 7 d'agostu de 2008.
4. ↑ El LHC va ser presentáu'l 21 d'ochobre. Científicu rusu. RIA Novosti.
5. ↑ CERN Press Release (30 de payares de 2009). «LHC sets new world record» (inglés). Consultáu'l 30 de payares de 2009.
6. ↑ «LHC physics data taking gets underway at new record collision energy of 8 TeV» (inglés). Symmetry Magacín (5 d'abril de 2012). Consultáu'l 10 de mayu de 2012.
7. ↑ «Empiecen cuenta regresiva por que'l Gran Colisionador d'Hadrones ente en receso». La Jornada editorial= UNAM. 12 de febreru de 2013. http://www.jornada.unam.mx/2013/02/12/ciencias/a03n1cie. Consultáu'l 4 de xunu de 2013. 
8. ↑ Ellis, John (19 de xunetu de 2007). «Más allá del modelu estándar col LHC». Nature 448:  páxs. 297–301. doi:10.1038/nature06079. http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7151/full/nature06079.html. Consultáu'l 24 de payares de 2007. «Hai bones razones, pero nun hai garantíes, pa esperar que'l LHC atope física nueva más allá del modelu estándar. Lo máximu que puede afirmar se dica agora ye que'l LHC tien el potencial de revolucionar la física de partícules y qu'en dellos años vamos poder conocer el cursu que va tomar esta revolución». 
9. ↑ ««Stephen Hawking: "El bosón de Higgs fíxome perder 100 dólares".» 5 de xunetu de 2012. RTVE Corporación de Radio y Televisión Española.
10. ↑ I.F. Ginzburg, A. Schiller, “Search for a heavy magnetic monopole at the Fermilab Tevatron and CERN LHC”, Phys. Rev. D57 (1998) 6599-6603, arXiv:hep-ph/9802310; A. Angelis et al., "Formation of Centauru and Strangelets in Nucleus-Nucleus Collisions at the LHC and their Identification by the ALICE Experiment”, arXiv:hep-ph/9908210; G. L. Alberghi, et al., “Searching for micro black holes at LHC”, IFAE 2006, Incontri di Fisica delle Alte Energie (Italian Meeting on High Energy Physics)
11. ↑ T. Lari, "La busca de la supersimetría colos primeros datos d'ATLES".

Error de cita: Esisten etiquetes <ref> pa un grupu llamáu "n.", pero nun s'alcontró la etiqueta <references group="n."/> correspondiente