Inti Raymi

Plantía:Ficha de fiesta

Inti Raymi (en quechua 'fiesta del sol'), d'antiguo llamada Wawa Inti Raymi (fiesta del neñu sol), ye una ceremonia incaica y andina celebrada n'honor d'Inti (el dios sol), que se realiza cada solsticiu d'iviernu (24 de xunu, nel hemisferiu sur). Los actuales pobladores de los países andinos, cola presencia de visitantes nacionales y estranxeros, siguen realizando esta tradición, agora considerada una ceremonia d'interés turísticu.^[1] Al tratase d'una tradición inca, el Inti Raymi caltiénse como un ritu pa munches otres comunidaes indíxenes de legáu incaicu, dalgunes de les cualos tán asitiaes n'otres partes del antiguu territoriu inca, como n'Ecuador, Colombia, Perú, norte arxentín (Jujuy) y Bolivia.^{[ensin referencies]}

Mientres la dómina de los Inques, el Wawa Inti Raymi foi instituyíu pol inca Pachacútec na década de 1430 dC, como parte de la so reorganización político-alministrativa del estáu inca, y yera un ritual pa llexitimar el control imperial sobre los pueblos sometíos. El raymi del solsticiu d'iviernu yera unu de los dos mayores festivales celebraos n'honor al sol nel Cusco.^[2] L'otru festival yera'l Capaq Inti Raymi, (fiesta del gran sol) celebráu polos Inques nel solsticiu de branu nel hemisferiu sur (21 d'avientu). Según rellata'l mestizu peruanu Inca Garcilaso de la Vega (1539-1616), el Wawa Inti Raymi significaba que'l dios Sol renacía pa dar entamu a un nuevu ciclu añal, el "tiempu circular inca" (por cuenta de que nun concebíen el tiempu como llinial sinón como un círculu cronolóxicu)^{[ensin referencies]} según l'orixe míticu del Inca, quien foi unviáu pol Sol (como dios ordenador de les aiciones de les poblaciones del antiguu mundu). La so celebración duraba 15 díes, nos cualos había dances, ceremonies y sacrificios. El postreru Wawa Inti Raymi cola presencia del Inca foi realizáu a partir del 21 de xunu de 1535.

En 1572 el virréi Francisco Álvarez de Toledo (1515-1584) prohibió esta fiesta (xunto coles demás principales celebraciones orixinaries) por considerala una ceremonia pagana y contraria a la fe católica. Siguió realizándose de manera clandestina, como protesta a la "extirpación d'idolatríes"^[3]

En 1944, l'intelectual y artista mestizu cuzqueño Faustino Espinoza Navarro compunxo una reconstrucción histórica del Wawa Inti Raymi p'atraer el fluxu turístico al Cusco y como parte de la selmana d'esta ciudá, que inclúi'l Corpus Christi. Optar por camudar la fecha orixinal (solsticiu del 21 de xunu) pol 24 del mesmu mes, yá que nel gobiernu del presidente A. Leguía decretárase esta fecha como'l "Día del Indiu". Amás, el 24 de xunu ye la festividá de San Juan, lo cual representaba un día non llaborable y por tanto facilitaba la presencia del públicu. La reconstrucción basar na crónica de Garcilaso de la Vega y namái se refier a la ceremonia políticu-relixosa. Dende esa fecha d'equí p'arriba (añu 1944), la ceremonia vuelve ser un eventu públicu y de gran curiosu turísticu.

Anque güei conocemos a esta celebración col so nome quechua de Inti Raymi, en realidá tratar d'una festividá común a munchos pueblos prehispánicos de los Andes, y que de xuru preciede con muncho a la formación del Imperiu incaicu.

El Inti Raymi entá se celebra como ritu sincréticu en munches comunidaes andines. Nel caleyón ínter-andín septentrional del Ecuador, por casu, el conxuntu de festividaes rellacionaes toma tol mes de xunu y parte de xunetu, teniendo cada ciudá los sos propios ritos y costumes, y llegando a paralizase la vida cotidiana como efeutu de les celebraciones, que tomen les aveníes nueche y día.

1. ↑ Atles departamental de Perú/ Cuzco -Apurímac ISBN 9972-40-258-4
2. ↑ Diccionariu quechua -español, Municipalidá del Cusco, 1994
3. ↑ Topete Mariño, Carlos (20 de xunu de 2008). Machaq Mara: La Torna de Inti Tata o Willka Tata. El MorroCotudo. http://www.elmorrocotudo.cl/admin/render/noticia/15837. Consultáu'l 1 de xineru de 2011.