Anahita

Anahita
Cinsi	qadın[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Anahita — qədim fars dilində bir İran ilahəsinin adıdır və tam və erkən forması Arədvi Sura Anahita (Avesta: Arədvī Sūrā Anāhitā) kimi mövcuddur.^[1] O, hind-İran kosmoloji fiquru olub, "suların" (Aban) ilahəsi kimi müqəddəs sayılır və məhsuldarlıq, şəfa və müdrikliklə əlaqələndirilirdi. İranda Anahita adlı bir məbəd də mövcuddur. Arədvi Sura Anahita orta və müasir fars dillərində Ardvısur Anahid (اردویسور آناهید), erməni dilində isə Anahit kimi tanınır.^[2]

Anahita ibadət məbədi digər müqəddəs yerlərlə birlikdə eramızdan əvvəl IV əsrdə meydana gəlmiş və Sasani dövründəki ikonoklast (ikonaları məhv edən) hərəkət nəticəsində ləğv edilmişdir. İlahə Anahitanın rəmzi nilufər çiçəyidir. Nilufər Bayramı (farsca: Jashn-e Nilupar) İranda hər il iyulun ilk həftəsinin sonunda keçirilən bir festivaldır. Bu festivalın məhz bu dövrdə qeyd edilməsi, ehtimal ki, yay fəslinin əvvəlində nilufər çiçəklərinin açması ilə bağlı olmuşdur.^[3]

Qədim yunan və roma tarixçiləri Anahitaya Anaitis kimi istinad etmiş və onu öz panteonlarındakı tanrılarla eyniləşdirmişlər. 270 Anahita adlı silikat tərkibli S-tipli asteroid də onun adını daşıyır.^[4] Onun kultunun inkişafına əsasən, Anahita sinkretik bir ilahə kimi təsvir olunurdu və iki müstəqil elementdən ibarət olduğu düşünülürdü. Birincisi, səmavi çayın ilahi təzahürü olaraq yerdəki çayları və axarları təmin edən hind-İran mənşəli ideyanı ifadə edirdi. İkincisi isə naməlum mənşəli bir ilahə olub, öz unikal xüsusiyyətlərini qoruyaraq qədim Mesopotamiya ilahəsi İnanna-İştar ilə əlaqələndirilmişdir.^[5]

Bəzi nəzəriyyələrə görə, Anahitanın İranın digər bölgələrinə yayılmasından sonra onun Zərdüştlük dininin bir hissəsinə çevrilməsi məqsədilə belə bir sintez baş vermişdir. Alman alimi Herman Lommel hesab edirdi ki, bu ilahənin ilkin adı hind-İran dövründə Sarasvati olub və bu söz "sulara sahib olan" mənasını verir. Avestada 𐬀𐬭𐬆𐬛𐬎𐬎𐬍⸱𐬯𐬏𐬭𐬁⸱𐬀𐬥𐬁𐬵𐬌𐬙𐬀 (Arəduuī Sūrā Anāhitā) "sulara aid olan, qüdrətli və təmiz" deməkdir. Hind tanrıçası Sarasvati kimi, Anahita da əkinçilik və maldarlığın himayədarı sayılırdı. O, həm ilahə, həm də bu ilahənin şəxsiləşdirdiyi mifoloji çay kimi təsvir olunurdu.^[6]

1. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Boyce_1983_1003 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
2. ↑ Boyce, 1975b. səh. 454.
3. ↑ Malandra, William, An Introduction to Ancient Iranian Religion: Readings from the Avesta and Achaemenid Inscriptions, Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 1983, 119, ISBN 0-8166-1114-9
4. ↑ Lommel, H. "Anahita-Sarasvati," Asiatica, Festschrift F. Weller, Leipzig, 1954, pp. 405-13
5. ↑ Boyce, M. Anahid, Encyclopædia Iranica
6. ↑ Heesterman, J.C.; Van den Hoek, Albert; Kolff, Dirk; Oort, M.S., Ritual, State, and History in South Asia: Essays in Honour of J.C. Heesterman, Leiden: BRILL, 1992, 795, ISBN 90-04-09467-9