I Abbas

Böyük Abbas
Abbas Xudabəndə oğlu Səfəvi (Zell'ollah)
Səfəvilər dövlətinin V şahı
sentyabr 1587 – 19 yanvar 1629
Əvvəlki	Məhəmməd Xudabəndə
Sonrakı	I Şah Səfi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	27 yanvar 1571
Doğum yeri	Herat, Səfəvi imperiyası
Vəfat tarixi	19 yanvar 1629 (57 yaşında)
Vəfat yeri	Fərahabad, Mazandaran
Dəfn yeri	I Şah Abbas türbəsi, Kaşan
Fəaliyyəti	siyasətçi, monarx, qubernator, hərbi lider[d], dövlət başçısı, İran şahı
Atası	Məhəmməd Xudabəndə
Anası	Məhdi Ülya
Həyat yoldaşları	Oğlanpaşa Xanım Yaxan Bəyim Fəxr Cahan Bəyim Kaxetili Şahzadə Marta Tamar Amilaxvari
Uşaqları	Oğlanları: Məhəmməbağır Feyzi Mirzə, Sultan Həsən Mirzə, Sultan Hüseyn Mirzə, Məhəmməd Xüdabəndə (Rövnəq Mirzə), İsmayıl Mirzə, İmamqulu Əmənulla Mirzə Qızları: Pərixan bəyim, Zibeydə bəyim, Xanağa bəyim, Həvva bəyim, Şahbanu bəyim, Mələknisa bəyim
Ailəsi	Səfəvilər
Dini	Şiə (İslam)
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti	Səfəvilər
Rəhbərlik edib	Səfəvi imperiyasının ordusu, Qızılbaş, Qorçu
Döyüşlər	Səfəvi–Osmanlı müharibəsi, Portuqal - Səfəvi müharibəsi, I Şah Abbasın Kartli və Katexiyaya yürüşləri, Səfəvi-Osmanlı müharibəsi, Moğol-Səfəvi müharibəsi (1622-1623), Səfəvi-Osmanlı müharibəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şah Abbas, I Abbas Səfəvi və ya Böyük Şah Abbas (fars. شاه عباس بزرگ‎; 27 yanvar 1571, Herat – 19 yanvar 1629^[1][2], Behşəhr, Mazandaran ostanı) İran şahı— Səfəvi imperiyasının V şahı və ən böyük Səfəvi şahlarından biri. O, Şah Məhəmməd Xudabəndənin üçüncü oğludur.^[3]

Şah Abbasın Səfəvi imperiyasının hərbi, iqtisadi və siyasi baxımdan zirvədə olduğu dövrü formalaşdırmasına baxmayaraq, o, hakimiyyətə imperiyanın ən çətin zamanlarından birində gəlmişdi. Atası olan Şah Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyəti dövrü özbaşınalıq dövrü kimi xarakterizə oluna bilər. Mərkəzi hakimiyyətin zəifliyindən istifadə edən müxtəlif Qızılbaş tayfa əyanları şəxsi mənafeləri uğrunda mübarizəyə başlamış, həmçinin qeyri-türk olduğu və dövlət məsələlərinə çox müdaxilə etdiyi üçün I Abbasın anası Məhdi Ülyanı da öldürmüşlərdi. Həmçinin I Abbasın qardaşı və əsas vəliəhd hesab edilən Həmzə Mirzə də Osmanlı ilə müharibə dövründə sui-qəstlə qətlə yetirilmişdir. Səfəvi imperiyasının əsas rəqibləri olan Osmanlı imperiyası və özbəklər imperiyanın qərb və şərq sərhədlərini ələ keçirmək və ya mütəmadi oraya yürüşlər həyata keçirməklə bu qarışıqlığı daha da çətinləşdirirdilər. 1587-ci ildə Qızılbaş sərkərdələrindən biri olan Mürşüdqulu xan Ustaclı bacarıqsız hesab edilən Məhəmməd Xudabəndəni 16 yaşlı şahzadə olan Abbasla əvəz etdi. 16 yaşında taxta çıxan Abbas Mirzə tezliklə bütün hakimiyyəti öz əlinə aldı.

Onun rəhbərliyi altında Səfəvi impreriyasında çərkəzlərdən, gürcülərdən, ermənilərdən formalaşan qulam, yəni kölə-əsgərlər sistemi inkişaf etdirildi və hərbi, mülki inzibati sistemə inteqrasiya etdirildi. Ondan əvvəlki sələfləri tərəfindən yaradılmış, lakin onun dövründə inkişaf etdirilmiş bu sistem sayəsində I Abbas ona tabe olmaq istəməyən Qızılbaş tayfa başçılarının güclərini azaldacağını planlamışdı. Bu və orduda həyata keçirilmiş digər islahatlar nəticəsində mərkəzi aparatı gücləndirərək o, Osmanlı və özbəkləri məğlub etməyi, Kaxeti kimi itirilmiş bölgələri yenidən fəth etməyi bacardı. Osmanlı imperiyası ilə olmuş 1603-1618-ci il müharibəsində qələbə qazanmaqla o, 1590-cı ildə itirilmiş Cənubi Qafqaz və Dağıstanı geri qaytarmağı, həmçinin Şərqi Anadoluda və Mesopotamiyada müəyyən bölgələri ələ keçirməyi bacardı. əmçinin moğolları və portuqaliyalıları məğlub edərək İran körfəzindəki mühüm bölgəni və Qəndəharı geri qaytardı. I Abbas Şimali Qafqazdakı keçmiş Səfəvi sərhədlərini daha da şimala doğru yaydı və formalaşan yeni sərhədlər ənənəvi Dağıstan hüdudlarını aşdı.

I Abbas imperiyanın paytaxtını Qəzvindən İsfahan şəhərinə köçürdü və oranı Səfəvi memarlığının incisinə çevirdi. Ömrünün son illərində saraydakı bir neçə mühüm çərkəzin həyata keçirdiyi intriqalar nəticəsində öz oğlanlarından şübhələnməyə başlayaraq onları ya öldürdü, ya da kor etdi.

1. ↑ Abbas (Abbas I.) // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
2. ↑ Veliki Abas I. // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.
3. ↑ Thorne, 1984. səh. 1