Statistik diskriminasiya (iqtisadiyyat)

Statistik diskriminasiya (ing. Statistical discrimination) — iqtisadiyyat və sosial elmlərdə fərdlərə və ya qruplara qarşı əvvəlki məlumat və ya statistik göstəricilər əsasında fərqli yanaşma tətbiq edilməsi anlamına gəlir.^[1] Bu yanaşma, fərdlərin real xüsusiyyətlərinə deyil, aid olduqları qrup haqqında əvvəlki təxminlərə əsaslanır. Statistik diskriminasiyanın tarixi XX əsrin ortalarına təsadüf edir və xüsusilə əmək bazarında işə qəbul proseslərində özünü göstərmişdir.^[2]

Statistik diskriminasiyanın nəzəri əsasları 1970-ci illərdə iqtisadçılar Kennet Errou və Edmund Felps tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Onların fikrincə, işəgötürənlər namizədlərin fərdi keyfiyyətləri haqqında məhdud məlumata sahib olduqları hallarda, statistik təxminlərdən istifadə edərək qərar qəbul edirlər.^[3] Məsələn, bir işəgötürən müəyyən bir qrupun üzvlərinin orta məhsuldarlığı haqqında statistik məlumatlara əsaslanaraq, həmin qrupun bütün üzvləri haqqında mənfi təxminlər irəli sürə bilər. Bu yanaşma qrup üzvlərinin fərdi bacarıqlarını və potensialını nəzərə almır, onları ümumi təxminlər əsasında qiymətləndirir. Bunun nəticəsində, yüksək bacarıqlı fərdlər belə diskriminasiyaya məruz qala bilər.^[4] Statistik diskriminasiya xüsusilə gender, irq və ya etnik mənsubiyyət sahələrində tez-tez müşahidə olunur. Bu növ diskriminasiya həmçinin sosial ədalətsizlik və qeyri-bərabər imkanların yaranmasına səbəb olur.^[5]

Statistik diskriminasiyanın sosial təsirləri müxtəlif formalarda özünü göstərir.^[6] Fərdlər üçün bu, imkanların məhdudlaşdırılması və şəxsi inkişafın qarşısının alınması ilə nəticələnir. Cəmiyyət səviyyəsində isə istedad və resursların effektiv istifadəsinin qarşısını alaraq iqtisadi və sosial itkilərə gətirib çıxarır.^[7] Statistik diskriminasiyanı azaltmaq üçün təhsil, hüquq və siyasət sahələrində daha geniş məlumatlılıq və bərabərlik təşəbbüsləri həyata keçirilməlidir. Həm fərdi, həm də qrup səviyyəsində daha ədalətli yanaşmanın tətbiqi struktur dəyişikliklər tələb edir.

1. ↑ Mankiw, N. Gregory. Principles of Economics (9). Cengage Learning. 2020. 392–393. ISBN 9780357133804. İstifadə tarixi: 19 September 2021.
2. ↑ Thijssen, Lex. "Taste-based versus Statistical Discrimination: Placing the Debate into Context" (PDF). GEMM Project. 2016.
3. ↑ Fang, Hanming and Andrea Moro, 2011, "Theories of Statistical Discrimination and Affirmative Action: A Survey," in Jess Benhabib, Matthew Jackson and Alberto Bisin, eds: Handbook of Social Economics, Vol. 1A, Chapter 5, The Netherlands: North Holland, 2011, pp. 133-200. Available as NBER Working Papers 15860, National Bureau of Economic Research, Inc.
4. ↑ Lang, Lehmann. "Racial Discrimination in the Labour Market: Theory and Empirics" (PDF). Journal of Economic Literature. 50 (4). 2012: 959–1006. doi:10.1257/jel.50.4.959. JSTOR 23644909.
5. ↑ William M. Rodgers. Handbook on the Economics of Discrimination. Edward Elgar Publishing. 2009. 223. ISBN 978-1-84720-015-0.
6. ↑ K. G. Dau-Schmidt. Labor and Employment Law and Economics. Edward Elgar Publishing. 2009. 304. ISBN 978-1-78195-306-8.
7. ↑ Wainer & Brown 2006, "Three Statistical Paradoxes in the Interpretation of Group Differences: Illustrated with Medical School Admission and Licensing Data"