Vikipediya:Bilirsinizmi/noyabr 2023

2024: Yanvar – Fevral – Mart – Aprel – May – İyun – İyul – Avqust – Sentyabr – Oktyabr – Noyabr – Dekabr

2025: Yanvar – Fevral – Mart – Aprel – May – İyun – İyul – Avqust – Sentyabr – Oktyabr – Noyabr – Dekabr

44. Həftə

Vikipediya məqalələrindən İran haqqında məlumatlar...

• Muna Mahmudnizad 1983-cü ilin 18 iyun tarixində İranın Şiraz şəhərində, Bəhai dininə mənsub uşaqlara evində təhsil verdiyi üçün digər 9 qadınla birliklə asılaraq edam edilib. İranda 350 minə yaxın bəhai inancına mənsub şəxs yaşasa da, onların rəsmi şəkildə öz inanclarını yaşamaq və təbliğ etmək hüquqları yoxdur.
• 1978-ci ilin 19 avqust tarixində İranın Xuzistan ostanının Abadan şəhərində yerləşən Reks kinoteatrda baş vermiş yanğın nəticəsində 470 nəfərə yaxın şəxs həlak olmuşdur. Qəsdən törədilən yanğının əsil təşkilatçıları bu gün belə məlum deyil.
• İran Parlamentində dini və etnik azlıqlar üçün 5 yer rezerv edilmişdir. Hər parlament seçkiləri zamanı iran erməniləri üçün 2, aysorlar, yəhudilər və zərdüştlərin hərəsi üçün də 1 millət vəkili olmaqla ölkə parlamentində təmsil olunmaqları təmin edilir.
• 1972-ci ilin 3 fevral tarixindən 9 fevral tarixinə qədər davam etmiş şiddətli çovğun İran tarixinin ən dəhşətli qar çovğunu hesab olunur. 6 gün ərzində 9 metr hündürlüyündə qarın yağması nəticəsində, 200-ə yaxın kənd qar altında qalıb və xəritədən tamamilə silinmişdir.
• Əhəmənilər İmperatorluğunun quruluş münasibəti ilə 1971-ci ilin 12 oktyabr və 16 oktyabr tarixləri aralığında İranın antik Persepolis şəhərində təşkil edilmiş İran monarxiyasının 2500 illiyi ziyafəti təşkil edilməsinə 2022-ci il məzənnəsi ilə 950 milyon ABŞ dolları xərclənmişdir. Parisin dəbdəbəli Maxim's restoranı ziyafətlə əlaqədar olaraq iki həftə bağlanılmış və bütün heyəti İrana gələrək ziyafətin təşkili ilə məşğul olmuşdular. Xalqın iqtisadi çətinlik çəkdiyi bir dövrdə baş tutan dəbdəbəli ziyafət İran İslam İnqilabının başlanmasında əsas qığılcımlardan biri olaraq qəbul edilmişdir.
  

bax – müzakirə et – redaktə et – tarixçə

45. Həftə

Vikipediya məqalələrindən Polşa haqqında məlumatlar...

• Azərbaycan polyaklarından olan İosif Qoslavski 1865-ci ildə Varşava şəhərində anadan olmuşdur. Memar 2 il müddətində Bakının baş memarı kimi çalışıb və bu müddət ərzində Hacı Zeynalabdin Tağıyevin sarayı, Aleksandr Nevski kafedralı başda olmaqla daha 11 binanın tikintisinə rəhbərlik edib.
• Polşanın paytaxtı Varşava şəhərində yerləşmiş və şəhərin əsas simvolarından hesab olunan Böyük Sinaqoq 1878-ci ilin 26 sentyabr tarixində Roş Haşana bayramı münasibəti ilə istifadəyə verilmişdir. Məbəd, Varşava gettosu üsyanı zamanı Üçüncü Reyx ordusu tərəfindən dağıdılmışdır.
• II Dünya müharibəsi ərzində yəhudilər tərəfindən təşkil edilmiş ən böyük silahlı üsyan kimi tarixə keçmiş Varşava gettosu üsyanı nəticəsində ümumilikdə 71 min insan həlak olmuşdur.
• Dünyada vikipediyaya həsr edilmiş ilk abidə 2014-cü ilin 22 oktyabr tarixində Polşanın Slubitse şəhərində açılmışdır.
• Polşa nəhəng kəhrəba ixracatçısıdır. Hələ qədim dövrdən ölkə öz kəhrəbası ilə məşhur olub, hansı ki, min il ərzində kəhrəba dəniz yolu ilə Baltik dənizindən Adriatik dənizi sahillərinə daşınıb. Polşanın şimalında yerləşən Qdansk şəhəri orta əsrlərdə yantar alış-verişi üçün tarixi məkanlardan hesab olunurdu.
  

bax – müzakirə et – redaktə et – tarixçə

46. Həftə

Vikipediya məqalələrindən Keniya haqqında məlumatlar...

• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, İlham Əliyev Azərbaycanın Keniya Respublikasının paytaxtı Nayrobi şəhərində səfirliyinin təsis edilməsi ilə bağlı 2022-ci ilin 26 noyabr tarixində sərəncam imzalayıb.
• Afrikada Hinduizm dinin ən geniş yayıldığı ölkə Keniyadır. 2010-cu ilin məlumatına görə ölkədə 60.000-ə yaxın hindu inancına mənsub şəxs yaşayır ki, bu rəqəmdə ğlkə əhalisinin 0.25%-ə bərabərdir. Liman şəhəri olan Mombasada, bir necə hindu məbədləri yerləşməkdədir.
• Keniyanın Mombasa adasında yerləşən İsa qalası köhnə şəhər limanını qorumaq üçün 1593–1596-cı illərdə portuqal dənizçilər tərəfindən inşa edilmişdir. Qalanın planı İntibah dövrünün insan bədəni mükəmməl mütənasibdir idealına uyğun olaraq hazırlanmışdır.
• Afrikanın ən böyük ikinci dağı Keniyada yerləşir. Keniya dağı olaraq adlandırılan dağ 5.199 metr hündürlüyü ilə qitədə yalnız Kilimancarodan geri qalır.
• Dünyanın ən böyük səhra gölü Keniyada yerləşən Turkana gölüdür. Böyük Rift Dərəsinin şimalında yerləşən eyni adlı Milli Parkın ərazisində yerləşən göl Afrikadakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısına salınmışdır.
  

bax – müzakirə et – redaktə et – tarixçə

47. Həftə

Vikipediya məqalələrindən Şimali Koreya haqqında məlumatlar...

• Şimali Koreyanın paytaxtı Pxenyan şəhərində fəaliyyət göstərən Pxenyan metrosu dünyanın ən dərin metrolarından biridir. 1973-cü ildən etibarən fəaliyyət göstərən metro sisteminin eskalator dərinliyi 110 metrə yaxındır. Metronun belə dərində inşa edilməsinin səbəblərindən biri kimi onun həm də nə bomba sığınacağı kimi də istifadə edilə bilmə ehtimalı göstərilmişdir.
• Oraq, çəkic və yazı fırçası Şimali Koreyada hakim Koreya Fəhlə Partiyası bayrağında yer alır Çuçxe idealogiyasının əsas simvolu kimi ölkənin bir çox yerində təbliğat məqsədli istifadə edilir.
• ABŞ ordusunun keçmiş hərbçisi olmuş Ceyms Cozef Dresnok Koreya müharibəsi zamanı Şimali Koreya tərəfə keçmiş və burada yaşamağa başlamışdır. Dresnok Şimali Koreyanın keçmiş rəhbəri Kim Çen İrin rəhbərliyi altında çəkilmiş bir çox təbliğat filmində rol almış, həyatına paytaxt Pxenyanda ingilis dili müəllimi kimi davam etdirmişdir.
• Şimali Koreyada vahid Koreya anlayışı mövcuddur. Ölkə paytaxtında yerləşən Birləşmə Tağı abidəsi də, cənubla gələcəkdə baş verə biləcək birləşməni simvolizə edir.
• 1994-1998-ci illərdə Şimali Koreyada baş vermiş aclıq nəticəsində 3.5 milyon insanın həlak olduğu ehtimal edilir. Gənclər aclıqdan xilas olmaq üçün nisbətən müntəzəm qidaların verildiyi Koreya Xalq Ordusuna qoşulmuşdular. Koreya Xalq Ordusu tarixinə ilk dəfə olaraq həqiqi hərbi xidmət üçün nəzərdə tutulmuş minumum boy həddi tələbini aradan qaldırmışdır.
  

bax – müzakirə et – redaktə et – tarixçə

48. Həftə

Vikipediya məqalələrindən QİÇS haqqında məlumatlar...

• Rayan Vayt İİV/QİÇS virusuna yoluxduğu üçün oxuduğu məktəbdən çıxarılmasına qarşı apardığı mübarizə ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarında milli simvol halına gəlmişdir.
• Dünyada ən çox İİV/QİÇS daşıyıçısı Cənubi Afrika Respublikasında yaşamaqdadır. Ölkə əhalisinin təxminən 14%-i, yəni 9 milyondan çox insan bu virusun daşıyıçılarıdır.
• Ukraynada QİÇS ölkənin əsas problemlərindən biri hesab olunur. 2011-ci ilin məlumatlarına görə Ukraynada 360.000 HİV pozitiv şəxs yaşayır. Ölkədə bəzi gənclər İİV/QİÇS daşıyıçılarına verilən dövlət yardımını ala bilməkdən ötrü özlərini məqsədli şəkildə virusa yoluxdururlar.
• Birləşmiş Millətlər Təşkilatının HİV/QİÇS üzrə proqramı BMT tərəfindən yaradılıb və əsas məqsədi Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu ilə qlobal mübarizəni və təşkilatlanmanı təmin etməkdir.
• Təmas öncəsi profilaktika yüksək yoluxma riski altında olan şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş enofovir/emtrisitabin kombinasiyalı həblərdir. Həblərdən istifadə edən şəxslər bir necə saatlıq mümkün yoluxma təhlükəsi ilə qarşılaşdıqda immun sistemləri virusu dəf edə bilir.
• Şimali Amerikada və Avropada İİV/QİÇS-ə mümkün yoluxma hallarının qarşısını almaq məqsədi ilə narkotik vasitə istifadəçilərinin steril edilmiş məkanlarda özlərinə venadaxili narkotik vasitələr vurmaları üçün yaradılmış xüsusi məntəqələr - Təyin olunmuş ineksiya yerləri fəaliyyət göstərir.
  

bax – müzakirə et – redaktə et – tarixçə