Galaksiya

An NGC 4414, sarong tipikal na ispiral na galaksiya sa konstelasyong Coma Berenices, iyo harus 55,000 liwanag-taon sa diyametro sagkod harus 60 milyong liwanag-taon hale sa Kinaban.

An galaksiya (Ingles: galaxy) iyo sarong sistemang grabitasyunal nin mga bitoon, natada nin mga nagadang bitoon, inter-istelar na gas, alpog, sagkod madiklom na materya.^[1][2] An taramong galaksiya iyo gikan sa Griyegong galaxias (γαλαξίας), literal na kahulugan "magatas", na iyo sarong reperensya sa Milky Way. An mga galaksiya iyo may rango nin sukol na poon sa mga "unano" na may kadikit na gatos na milyong (10⁸) bitoon hasta sa mga higante na may sarong gatos na trilyong (10¹⁴) bitoon,^[3] na an lambang saro iyo minaikot sa sentrong masa kan galaksiya.

An mga galaksiya iyo nakakategorisa segun sa saindang biswal na morpolohiya bilang eliptikal,^[4] ispiral, o iregular.^[5] Nagkapirang mga galaksiya an pighohona na igwang magabatong maray na mga black hole sa saiyang tahaw. An tahaw na black hole kan Milky Way, bistado bilang Sagittarius A*, iyo mas magabat nin apat na milyong beses kaysa sa Saldang.^[6] Hasta kan Marso 2016, an GN-z11 iyo an pinakagurang asin an pinakaharayong galaksiyang naobserbahan. Igwa ini nin rayo na 32 bilyong liwanag-taon hale sa Kinaban, sagkod iyo pinagtutubudang namokna 400 milyong taon pagkatapos kan Big Bang.

Kan 2021, an datos hale sa NASA New Horizons space probe an ginamit para liwaton an nagligad na estimasyon nin 2 trilyong galaksiya pasiring sa harus 200 bilyong galaksiya (2 x 10¹¹).^[7] Pigsundan ini kan estimasyon kan 2016 na igwang duwang trilyon ( 2 x 10¹²) o mas dakul pang^[8] galaksiya sa nahihiling na uniberso, sa kabilugan, mga harus (1 x 10²⁴) na bitoon^[9][10] (mas dakul pang bitoon kaysa sa mga granyula nin baybay sa planetang Kinaban).^[11] An kadaklan nin mga galaksiya iyo 1,000 hasta 100,000 parsecs sa diyametro (harus 3,000 hasta 300,000 liwanag-taon) sagkod iyo nasusuway sa distansya nin order kan milyon nin parsecs (o megaparsecs). Bilang pagkompara, an Milky Way iyo may diyametro na dae mababa sa 30,000 parsecs (100,000 ly) sagkod iyo dae nasusuway sa Andromeda Galaxy, an pinakaharani niyang kataid, nin 780,000 parsecs (2.5 million ly.)

An espasyo sa tahaw nin mga galaksiya iyo napapano nin mga tenyosong gas (an intergalaktikong medyum) na igwang medyang densidad na mas hababa sa sarong atomo kada kubikong metro. An mayorya sa mga galaksiya iyo grabitasyunal na naorganisa sa mga grupo, klaster, asin superklaster. An Milky Way iyo parte kan Local Group, kun sain ini iyo minadomina kaiba an galaksiyang Andromeda. An grupo iyo parte kan Virgo Supercluster. Sa pinakadakulang sukol, an mga asosasyong ini iyo nakaorganisa sa mga sheets sagkod pilamento na napapalibotan nin dakulang espasyo.^[12] Parehas an Local Group sagkod an Virgo Supercluster na yaon sa mas dakula pang kosmikong istraktura na may ngarang Laniakea.^[12]

1. ↑ Sparke, L. S.; Gallagher, J. S. III (2000). Galaxies in the Universe: An Introduction. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-59740-1.
2. ↑ Hupp, E.; Roy, S.; Watzke, M. (August 12, 2006). "NASA Finds Direct Proof of Dark Matter" Archived 2020-03-28 at the Wayback Machine.. NASA. Retrieved April 17, 2007.
3. ↑ Uson, J. M.; Boughn, S. P.; Kuhn, J. R. (1990). "The central galaxy in Abell 2029 – An old supergiant". Science. 250 (4980): 539–540. Bibcode:1990Sci...250..539U. doi:10.1126/science.250.4980.539. PMID 17751483. S2CID 23362384.
4. ↑ Hoover, A. (June 16, 2003). "UF Astronomers: Universe Slightly Simpler Than Expected". Hubble News Desk. Archived from the original on July 20, 2011. Retrieved March 4, 2011.
5. ↑ Jarrett, T. H. "Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas". California Institute of Technology. Retrieved January 9, 2007.
6. ↑ Finley, D.; Aguilar, D. (November 2, 2005). "Astronomers Get Closest Look Yet At Milky Way's Mysterious Core". National Radio Astronomy Observatory. Retrieved August 10, 2006.
7. ↑ "Astronomers were wrong about the number of galaxies in universe". The Jerusalem Post | JPost.com (in English). Retrieved 2021-01-14. 
8. ↑ Fountain, Henry (17 October 2016). "Two Trillion Galaxies, at the Very Least". The New York Times. https://www.nytimes.com/2016/10/18/science/two-trillion-galaxies-at-the-very-least.html. 
9. ↑ Staff (2019). "How Many Stars Are There In The Universe?". European Space Agency. Retrieved 21 September 2019. 
10. ↑ Marov, Mikhail Ya. (2015). "The Structure of the Universe". The Fundamentals of Modern Astrophysics. pp. 279–294. doi:10.1007/978-1-4614-8730-2_10. ISBN 978-1-4614-8729-6. 
11. ↑ Mackie, Glen (1 February 2002). "To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand". Centre for Astrophysics and Supercomputing. Retrieved 28 January 2017. 
12. ↑ ^{12.0 12.1} Gibney, Elizabeth (2014). "Earth's new address: 'Solar System, Milky Way, Laniakea'". Nature. doi:10.1038/nature.2014.15819.