Itrij

Itrij,  ₃₉Y

Itrij u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Itrij, Y, 39
Serija	Prelazni metali
Grupa, Perioda, Blok	3, 5, d
Izgled	srebreno bijeli metal
Zastupljenost	0,0026[1] %
Atomske osobine
Atomska masa	88,90584(2)[2] u
Atomski radijus (izračunat)	180 (212) pm
Kovalentni radijus	190 pm
Van der Waalsov radijus	pm
Elektronska konfiguracija	[Kr] 4d15s2
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 9, 2
1. energija ionizacije	600 kJ/mol
2. energija ionizacije	1180 kJ/mol
3. energija ionizacije	1980 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Mohsova skala tvrdoće	2,5
Kristalna struktura	heksagonalna
Gustoća	4470[3] kg/m3
Magnetizam	paramagnetičan (${\displaystyle \chi _{m}}$ = 1,2 · 10−4)[4]
Tačka topljenja	1795 K (1522[3][5] °C)
Tačka ključanja	3203[6] K (2930 °C)
Molarni volumen	19,88 · 10-6 m3/mol
Toplota isparavanja	390[6] kJ/mol
Toplota topljenja	11,4 kJ/mol
Pritisak pare	1 Pa pri 1883 K
Brzina zvuka	3300 m/s pri 293,15 K
Specifična toplota	300 J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	1,66 · 106 S/m
Toplotna provodljivost	17 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	3
Oksid	Y2O3
Elektrodni potencijal	-2,37 V (Y3+ + 3e- → Y)
Elektronegativnost	1,22 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 87Y sin 79,8 h ε 1,862 87Sr 88Y sin 106,65 d ε 3,623 88Sr 89Y 100 % Stabilan 90Y sin 64,10 h β- 2,282 90Zr 91Y sin 58,51 d β- 1,544 91Zr
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja prah F Lahko zapaljivo
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: 11 S: 7/9-16-33
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Itrij (latinski: ytrium) jeste hemijski element koji ima hemijski simbol Y i atomski broj 39. Spada u metale IIIB grupe periodnog sistema. To je srebrenasto svijetli prelazni metal, sličan lantanoidima, a često se ubraja u rijetke zemne elemente.^[7] Itrij se gotovo uvijek nalazi zajedno sa lantanoidima u rijetkim zemnim metalima i nikad se u prirodi ne može naći kao samorodni element. Ima samo jedan stabilan izotop ⁸⁹Y, koji se jedini i može naći u prirodi.

Carl Axel Arrhenius je 1787. godine pronašao novi mineral nedaleko sela Ytterby u Švedskoj te mu dao ime ytterbit (gadolinit) po imenu sela. U Arrheniusovom uzorku, Johan Gadolin je 1789. godine otkrio itrij oksid^[8], a Anders Gustaf Ekeberg je novom oksidu da ime yttria. Elementarni itrij je prvi put izolirao Friedrich Wöhler 1828. godine.^[9]

Najvažniji vid upotrebe itrija je dobijanje fosforoscentnih boja, kao naprimjer za crvenu boju u starijim televizorskim ekranima na bazi katodnih cijevi (CRT ekrani) ali i za novije LCD ekrane.^[10] Također se koristi i u proizvodnji elektrodi, elektrolita, elektronskih filtera, lasera i superprovodnika; u razne medicinske svrhe kao i za dodavanje raznim materijalima radi poboljšanja njihovih osobina. Ne postoje dokazi da itrij ima neku biološku ulogu, a izlaganje spojevima itrija može dovesti do plućnih bolesti kod ljudi.^[11]

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom binder
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom IUPAC1
3. ^ ^{a b} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom steveg
4. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom Weast
5. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom yinon
6. ^ ^{a b} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom Zhang
7. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom IUPAC
8. ^ Krogt 2005. harv error: no target: CITEREFKrogt2005 (help)
9. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom CRC2008
10. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom Cotton
11. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom osha