Selen

Selen,  ₃₄Se

Selen u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Selen, Se, 34
Serija	Polumetali
Grupa, Perioda, Blok	16, 4, p
Izgled	metalno siv
Zastupljenost	8 · 10−5[1] %
Atomske osobine
Atomska masa	78,971[2] u
Atomski radijus (izračunat)	115 (103) pm
Kovalentni radijus	120 pm
Van der Waalsov radijus	190 pm
Elektronska konfiguracija	[Ar] 3d104s24p4
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 6
Izlazni rad	5,9[3] eV
1. energija ionizacije	941 kJ/mol
2. energija ionizacije	2045 kJ/mol
3. energija ionizacije	2973,7 kJ/mol
4. energija ionizacije	4144 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Mohsova skala tvrdoće	2
Kristalna struktura	heksagonalna
Gustoća	4790 kg/m3
Magnetizam	dijamagnetičan (${\displaystyle \chi _{m}}$ = −1,9 · 10−5)[4]
Tačka topljenja	494 K (221 °C)
Tačka ključanja	958,2[5] K (685 °C)
Molarni volumen	16,42 · 10−6 m3/mol
Toplota isparavanja	95,5[5] kJ/mol
Toplota topljenja	5,4 kJ/mol
Pritisak pare	0,695 Pa pri 494 K
Brzina zvuka	3350[6] m/s pri 293,15 K
Specifična toplota	320 J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	1,0 · 10−10 S/m
Toplotna provodljivost	0,52 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	±2, 4, 6
Oksid	SeO2
Elektrodni potencijal	−0,67 V (Se + 2e− → Se2−)
Elektronegativnost	2,55 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 74Se 0,87 % Stabilan 75Se sin 119,779 d ε 0,864 75As 76Se 9,36 % Stabilan 77Se 7,63 % Stabilan 78Se 23,78 % Stabilan 79Se sin 3,27 · 105 god β- 0,151 79Br 80Se 49,61 % Stabilan 82Se 8,73 % 1,08 · 1020 god β- β- 2,995 82Kr
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja T Otrovno
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: 23/25-33-53 S: (1/2-)20/21-28-45-61
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Selen je hemijski element sa simbolom Se i atomskim brojem 34. To je metaloid VIA grupe periodnog sistema (mada ga mnogi izvori svrstavaju u nemetale) čije su osobine između susjednih halkogenih elemenata: sumpora i telura. U prirodi se rijetko nalazi u elementarnom stanju ili kao neki čisti spoj u rudi. Selen je (grč. σελήνη, selene, bos. Mjesec) otkrio Jacob Berzelius 1817. zapazivši sličnost novog elementa sa ranije poznatim telurom (čije ime znači Zemlja).

Selen je pronađen u sulfidnim metalnim rudama bakra u nečistom stanju, gdje djelimično zamjenjuje sumpor. Komercijalno, selen se proizvodi kao nusproizvod u procesu rafiniranja tih ruda. Poznati su i minerali koji su čisti selenidi ili selenati, ali su oni rijetki. Najčešća komercijalna upotreba selena danas je u proizvodnji stakla i u pigmentima. Selen je poluprovodnik i koristi se u fotoćelijama. Također se koristi u elektronici, gdje je nekad bio vrlo važan, ali su ga danas većinom potisli poluprovodnički uređaji od silicija. Danas se selen koristi u nekoliko uređaja za zaštitu od previsokog napona kod naizmjenične struje i jedne vrste fluorescentne kvantne tačke (nanokristal).

U velikim količinama, soli selena su otrovne, međutim selen u veoma malim količinama je neophodan za ćelijsku funkciju kod mnogih živih bića, uključujući sve životinje, te je sastojak mnogi multivitaminskih preparata i drugih dijetetskih proizvoda, uključujući i dječije kaše. Selen je sastojak i antioksidantskih enzima glutation peroksidaze i tioredoksin reduktaze (indirektno reduciraju određene oksidirane molekule u životinjskom organizmu i nekim biljkama). Također je prisutan u tri tipa enzima dejodinaze, kojima se jedan tiroidni hormon pretvara u drugi. Potrebe za selenom u biljkama različite su od vrste do vrste, pa tako neke biljke zahtijevaju relativno velike količine selena dok druge gotovo nikako.^[7]

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom harry
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom iupac
3. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom ludwig
4. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom crc
5. ^ ^{a b} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom zhang
6. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom samson
7. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom Ruyle