Abertyleri

Abertyleri

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	11,601, 10,925
Gefeilldref/i	Royat
Daearyddiaeth
Sir	Blaenau Gwent
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	1,873.92 ha
Cyfesurynnau	51.73°N 3.13°W
Cod SYG	W04000924
Cod OS	SO215045
Cod post	NP13
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Alun Davies (Llafur Cymru)
AS/au y DU	Nick Smith (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Blaenau Gwent, Cymru, yw Abertyleri^[1] (Saesneg: Abertillery). Saif y dref 16 milltir i'r Gogledd-orllewin o Gasnewydd, ar y Great Western Railway yn wreiddiol. Cododd ei phoblogaeth yn dra chyflym yn ystod y cyfnod o ddatblygu mwyngloddio yn Ne Cymru, gyda 10,846 o breswylwyr yn ôl Cyfrifiad 1891 ac wedyn i 21,945 ddeng mlynedd diweddarach. Yn gorwedd yn yr ardal fwyngloddio fynyddig o'r hen siroedd o Sir Fynwy a Sir Forgannwg, yng nghwm Ebwy Fach, roedd y preswylwyr fel arfer yn gweithio yn y glofeydd, gwaith haearn, a gwaith tunplat.

Mae sawl ysgol gynradd fach, ysgol uwchradd, a chanol tref traddodiadol gan Abertyleri. Heddiw, mae poblogaeth o 11,528 ganddi, ac yn ôl Cyfrifiad 2011, mae 7% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg; mae 297 o bobl yn gallu siarad Cymraeg, mae 263 yn gallu darllen Cymraeg, ac mae 247 yn gallu ysgrifennu Cymraeg. Yn 2001, roedd 10.4% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg.^[2]

Yn 2003, roedd tai rhataf y Deyrnas Unedig yn Abertyleri yn ôl arolwg y Halifax, gyda phris cyfartalog o £37,872.^[3] Yn boblogaidd oherwydd ei golygfeydd gwledig, mae'r ardaloedd o Aber-bîg, Llanhiledd, Cwmtyleri, a Chwe Chloch ar ei phwys.

Mae'r enw'n ymddangos gyntaf mewn argraffiad ym 1779, a tharddiad y gair yw "Aber" (ceg afon) ac enw'r afon fechan "Teleri" a ymddangosodd gyntaf ym 1332. Mae'r gair hwnnw hefyd yn air cyfansawdd, sef "tŷ" ac "Eleri" (enw person).^[4]

Roedd coedwig enfawr gerllaw'r dref ers talwm o'r enw Glyn Teleri, ond Cwmtyleri ydy'r enw sydd bellach ar yr ardal hon.

1. ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
2. ↑ "The Changing Face of Wales - Welsh Speakers". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-03-01. Cyrchwyd 2013-03-24.
3. ↑ Abertillery's the cheapest town (en) , South Wales Echo, 25 Ionawr 2003, Tudalen 3. Cyrchwyd ar 24 Ebrill 2009.
4. ↑ Hywel Wyn Owen a Richard Morgan, Dictionary of the Place-Names of Wales (Gwasg Gomer, 2007)