Cyfiawnder amgylcheddol

Cyfiawnder amgylcheddol

Enghraifft o:	mudiad cymdeithasol, egwyddor
Math	cyfiawnder
Y gwrthwyneb	anghyfiawnder amgylcheddol

Mae cyfiawnder amgylcheddol yn gysyniad modern ac yn fudiad cymdeithasol sy'n mynd i'r afael a chymunedau tlawd ac ymylol a beryglir gan echdynnu adnoddau, mwyngloddio, gwastraff peryglus, ayb.^[1] Mae'r mudiad wedi cynhyrchu cannoedd o astudiaethau sy'n sefydlu'r patrwm hwn o amlygiad anghyfartal i niwed amgylcheddol,^[2] yn ogystal â chorff rhyngddisgyblaethol mawr o lenyddiaeth gwyddorau cymdeithasol sy'n cynnwys ecoleg wleidyddol, cyfraniadau i gyfraith amgylcheddol, a damcaniaethau ar gyfiawnder a chynaliadwyedd.^[1][3] Dechreuodd y mudiad cyfiawnder amgylcheddol yn yr Unol Daleithiau yn y 1980au a chafodd ei ddylanwadu'n drwm gan fudiad hawliau sifil America.

Roedd y cysyniad gwreiddiol o gyfiawnder amgylcheddol yn yr 1980au yn canolbwyntio ar niwed i grwpiau brodorol, ymylol o fewn gwledydd cyfoethog fel yr Unol Daleithiau a chafodd ei fframio fel hiliaeth amgylcheddol (environmental racism). Ehangwyd y mudiad yn ddiweddarach i ystyried rhyw, gwahaniaethu amgylcheddol rhyngwladol, ac anghydraddoldebau o fewn grwpiau difreintiedig. Wrth i'r mudiad gael peth llwyddiant mewn gwledydd datblygedig a chyfoethog, mae beichiau amgylcheddol wedi symud i hemisffer y De (er enghraifft trwy echdynnu neu'r fasnach wastraff fyd-eang). Mae'r mudiad dros gyfiawnder amgylcheddol felly wedi dod yn fwy byd-eang, gyda rhai o'i nodau bellach yn cael eu mynegi gan y Cenhedloedd Unedig.

Mae'r mudiad cyfiawnder amgylcheddol byd-eang yn deillio o wrthdaro amgylcheddol seiliedig ar lefydd lle mae amddiffynwyr amgylcheddol lleol yn aml yn wynebu corfforaethau rhyngwladol sy'n echdynnu adnoddau naturiol y Ddaear ayb. Mae canlyniadau lleol y gwrthdaro hyn yn cael eu dylanwadu fwyfwy gan rwydweithiau cyfiawnder amgylcheddol traws-genedlaethol.^[4][5]

1. ↑ ^{1.0 1.1} Schlosberg, David. (2007) Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature. Oxford University Press.
2. ↑ Malin, Stephanie (June 25, 2019). "Environmental justice and natural resource extraction: intersections of power, equity and access". Environmental Sociology 5 (2): 109–116. doi:10.1080/23251042.2019.1608420. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23251042.2019.1608420.
3. ↑ Miller, G. Tyler Jr. (2003). Environmental Science: Working With the Earth (arg. 9th). Pacific Grove, California: Brooks/Cole. t. G5. ISBN 0-534-42039-7.
4. ↑ Scheidel, Arnim (July 2020). "Environmental conflicts and defenders: A global overview". Global Environmental Change 63: 102104. doi:10.1016/j.gloenvcha.2020.102104. PMC 7418451. PMID 32801483. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7418451.
5. ↑ Martinez Alier, Joan; Temper, Leah; Del Bene, Daniela; Scheidel, Arnim (2016). "Is there a global environmental justice movement?". Journal of Peasant Studies 43 (3): 731–755. doi:10.1080/03066150.2016.1141198. https://www.researchgate.net/publication/301694370.