Back Аладатәи Африка Abkhazian Afrika Tunong ACE Къыблэ Африкэ Республикэ ADY Suid-Afrika Afrikaans Südafrika ALS ደቡብ አፍሪካ Amharic South africa AMI Sudafrica AN Sūðaffrica ANG Afirika Osiki ANN
 | |
.svg) | |
| De Affrica South Africa (a 10 enw swyddogol arall) | |
| Arwyddair | Undod drwy Amrywiaeth  |
|---|---|
| Math | gwladwriaeth sofran, gwlad |
| Prifddinas | Pretoria, Bloemfontein, Tref y Penrhyn |
| Poblogaeth | 62,027,503 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | Anthem genedlaethol De Affrica |
| Pennaeth llywodraeth | Cyril Ramaphosa |
| Cylchfa amser | UTC+2, UTC+03:00, Africa/Johannesburg |
| Gefeilldref/i | Aisai |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg, Affricaneg, Ndebele y De, Gogledd Sothoeg, Sesotho, siSwati, Tsonga, Setswana, Venda, Xhosa, Swlŵeg, Iaith Arwyddo De Affrica |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | De Affrica |
| Gwlad |  De Affrica |
| Arwynebedd | 1,221,037 ±1 km² |
| Uwch y môr | 1,037 metr |
| Gerllaw | De Cefnfor yr Iwerydd, Cefnfor India |
| Yn ffinio gyda | Namibia, Botswana, Lesotho, Simbabwe, Eswatini, Mosambic |
| Cyfesurynnau | 29°S 24°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth De Affrica |
| Corff deddfwriaethol | Senedd De Affrica |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd De Affrica |
| Pennaeth y wladwriaeth | Cyril Ramaphosa |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd De Affrica |
| Pennaeth y Llywodraeth | Cyril Ramaphosa |
 | |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $419,016 million, $405,870 million |
| Arian | Rand De Affrica |
| Canran y diwaith | 27.2 canran |
| Cyfartaledd plant | 2.363 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.713 |
- Mae'r erthygl yma am y wlad. Am yr ardal o'r cyfandir Affrica, gwelwch De Affrica (rhanbarth).
Gweriniaeth yn Affrica sydd yn cynnwys Penrhyn Gobaith Dda yw De Affrica neu De'r Affrig. Gwledydd cyfagos yw Namibia, Botswana, Simbabwe, Mosambic, Eswatini a Lesotho.
O holl wledydd cyfandir Affrica, De Affrica yw'r wlad sydd wedi gweld y mewnfudiad mwyaf o bobl o Ewrop, yn arbennig o'r Iseldiroedd a Phrydain, ond hefyd o Ffrainc a'r Almaen. Trefedigaeth Iseldiraidd oedd yna yn y dechreuad,[1] ond cafodd Prydain Fawr Trefedigaeth Penrhyn Gobaith Dda o'r Iseldiroedd ar ôl cytundeb Amiens yn 1805. Yn y 1830au a'r 1840au symudodd ymsefydlwyr Iseldiraidd i barthau y tu fewn y wlad i sefydlu y Gweriniaethau Boer yn Nhransvaal a'r Dalaith Rydd Oren.
Mae wedi'i ffinio i'r de gan 2,798 km (1,739 mi) o arfordir sy'n ymestyn ar hyd De'r Iwerydd a Chefnfor India.[2][3][4] Yn y gogledd, mae'n ffinio gyda Namibia, Botswana, a Simbabwe ac i'r dwyrain a'r gogledd-ddwyrain gan Mosambic ac Eswatini (Swaziland gynt); ac mae'n amgylchynu gwlad gaeedig Lesotho.[5] Hi yw'r wlad fwyaf deheuol ar dir mawr yr Hen Fyd, a'r wlad fwyaf poblog sydd wedi'i lleoli'n gyfan gwbl i'r de o'r cyhydedd. Mae De Affrica yn fan allweddol o ran bioamrywiaeth, gydag phlanhigion ac anifeiliaid unigryw a hynod iawn.
Mae De Affrica yn gymdeithas aml-ethnig sy'n cwmpasu amrywiaeth eang o ddiwylliannau, ieithoedd a chrefyddau gwahanol. Adlewyrchir ei gyfansoddiad plwraliaethol yng nghyfansoddiad y wlad, gydag 11 iaith swyddogol, y bedwaredd nifer uchaf yn y byd.[4] Yn ôl cyfrifiad 2011, y ddwy iaith a siaredir fwyaf yw Swlŵeg (Zulu) (22.7%) a Xhosa (16.0%).[6] Mae'r ddwy iaith nesaf ar y rhestr o darddiad Ewropeaidd: Affricaneg (13.5%) a ddatblygwyd o'r Iseldireg ac sy'n gwasanaethu fel iaith gyntaf y mwyafrif o Dde Affrica Du a Gwyn; Mae Saesneg (9.6%) yn adlewyrchu etifeddiaeth gwladychiaeth y Sais, ac fe'i defnyddir yn gyffredin mewn bywyd cyhoeddus a masnachol. Mae'r wlad yn un o'r ychydig yn Affrica na chafodd coup d'état erioed, ac mae etholiadau rheolaidd wedi'u cynnal ers bron i ganrif. Fodd bynnag, ni chafodd mwyafrif llethol De Affrica du eu rhyddfreinio tan 1994, oherwydd apartheid.
Yn ystod yr 20g, brwydrodd y mwyafrif du am fwy o hawliau gan y lleiafrif gwyn dominyddol, a chwaraeodd ran fawr yn hanes a gwleidyddiaeth ddiweddar y wlad. Gosododd y Blaid Genedlaethol apartheid ym 1948, gan greu system o wahaniaethu hiliol cwbwl annheg. Ar ôl hir brwydro yn erbyn yr annhegwch hwn, gan y Gyngres Affrica Cenedlaethol (ANC) a gweithredwyr gwrth-apartheid eraill y tu mewn a'r tu allan i'r wlad, dechreuwyd diddymu rhai deddfau gwahaniaethu yng nghanol y 1980au. Ers 1994, mae pob grŵp ethnig ac ieithyddol wedi dal cynrychiolaeth wleidyddol yn nemocratiaeth ryddfrydol y wlad, sy'n cynnwys gweriniaeth seneddol a naw talaith. Cyfeirir at Dde Affrica yn aml fel "cenedl yr enfys " i ddisgrifio amrywiaeth amlddiwylliannol y wlad, yn enwedig yn sgil apartheid.[7]
Mae De Affrica yn wlad sy'n datblygu, yn y 114fed safle ar y Mynegai Datblygiad Dynol. Fe'i dosbarthwyd gan Fanc y Byd fel gwlad sydd newydd ei diwydiannu, gyda'r economi ail-fwyaf yn Affrica, a'r 35ed-fwyaf yn y byd.[8][9] Mae gan Dde Affrica hefyd Safleoedd Treftadaeth y Byd mwyaf UNESCO yng nghyfandir Affrica. Mae'r wlad yn bwer canol mewn materion rhyngwladol; mae ganddi gryn ddylanwad rhanbarthol fel aelod o Gymanwlad y Cenhedloedd a'r G20.[10][11] Fodd bynnag, mae trosedd, tlodi ac anghydraddoldeb yn parhau i fod yn eang, gyda thua chwarter y boblogaeth yn ddi-waith ac yn byw ar lai na UD$1.25 y dydd.[12][13] Ar ben hynny, mae newid hinsawdd yn fater pwysig iawn i Dde Affrica : mae'n cyfrannu'n helaeth at newid yn yr hinsawdd fel y 14ydd allyrrydd mwyaf o nwyon tŷ gwydr yn 2018 (i raddau helaeth oherwydd ei ddiwydiant glo),[14] ac mae'n fregus i effeithiau enbyd newid hinsawdd, oherwydd ansicrwydd ei amgylchedd o ran dŵr a'i chymunedau bregus.
- ↑ "African History Timeline". Prifysgol West Chester, Pennsylvania. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-01-07. Cyrchwyd 2013-02-16.
- ↑ "South African Maritime Safety Authority". South African Maritime Safety Authority. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-12-29. Cyrchwyd 16 Mehefin 2008.
- ↑ "Coastline". The World Factbook. CIA. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-07-16. Cyrchwyd 16 Mehefin 2008.
- ↑ 4.0 4.1 "South Africa Fast Facts". SouthAfrica.info. April 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Gorffennaf 2008. Cyrchwyd 14 Mehefin 2008.
- ↑ Guy Arnold. "Lesotho: Year In Review 1996 – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica. Cyrchwyd 30 Hydref 2011.
- ↑ Census 2011: Census in brief (PDF). Pretoria: Statistics South Africa. 2012. tt. 23–25. ISBN 978-0621413885.
- ↑ "Rainbow Nation – dream or reality?". BBC News. 18 Gorffennaf 2008. Cyrchwyd 10 Awst 2013.
- ↑ "South Africa". World Bank. Cyrchwyd 23 Gorffennaf 2021.
- ↑ Waugh, David (2000). "Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)". Geography: An Integrated Approach. Nelson Thornes. tt. 563, 576–579, 633, 640. ISBN 978-0-17-444706-1. Cyrchwyd 24 Awst 2013.
- ↑ Cooper, Andrew F; Antkiewicz, Agata; Shaw, Timothy M (10 December 2007). "Lessons from/for BRICSAM about South-North Relations at the Start of the 21st Century: Economic Size Trumps All Else?". International Studies Review 9 (4): 675, 687. doi:10.1111/j.1468-2486.2007.00730.x.
- ↑ Lynch, David A. (2010). Trade and Globalization: An Introduction to Regional Trade Agreements. Rowman & Littlefield. t. 51. ISBN 978-0-7425-6689-7. Cyrchwyd 25 Awst 2013.
Southern Africa is home to the other of sub-Saharan Africa's regional powers: South Africa. South Africa is more than just a regional power; it is currently the most developed and economically powerful country in Africa, and now it is able to use that influence in Africa more than during the days of apartheid (white rule), when it was ostracised.
- ↑ "South Africa's Unemployment Rate Increases to 23.5%". Bloomberg. 5 Mai 2009. Cyrchwyd 30 Mai 2010.
- ↑ "HDI" (PDF). UNDP. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 19 December 2008.
- ↑ "The Carbon Brief Profile: South Africa". Carbon Brief (yn Saesneg). 2018-10-15. Cyrchwyd 2020-11-26.