Enaid

Enaid

Enghraifft o:	cysyniad crefyddol
Math	y meddwl
Rhan o	person, termau seicoleg, bod dynol
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mewn llawer o draddodiadau crefyddol a mytholegol, yr enaid yw hanfod y person byw, hanfod neu'r ysbryd nad yw'n rhan o'r corff ei hun. Mae tarddiad y gair Cymraeg yn hen iawn: Celteg: anatlo, "anadl", Indo-Ewropeg: ana; Lladin: anima) a gellir ei gymharu gyda'r gair anadl, sydd o'r un gwraidd. Felly hefyd y gair Hebraeg, נפש (nephesh), "anadl angenrheidiol" a daw'r gair Groeg ψυχή (psychē, seice), o'r ystyr "bywyd, ysbryd, chwythu". Mae'r enaid yn cynnwys y gallu meddyliol byw: y rheswm, y cymeriad, teimlad y person, ei ymwybyddiaeth, y cof, y meddwl, ac ati, (mewn gwrthgyferbyniad â'r materol). Yn dibynnu ar y system athronyddol neu gred person, gall enaid fod naill ai'n farwol neu'n anfarwol, dros dro neu'n para am byth.^[1]

Mae'r gred yn yr enaid yn hynafol iawn — fe'i ceir yng nghrefydd Yr Hen Aifft er enghraifft — ond fe'i cysylltir yn bennaf heddiw ag athrawiaethau'r crefyddau mawr sefydledig, sef Iddewiaeth, Cristnogaeth, Islam, Hindŵaeth a Bwdhaeth, er bod yr ystyr yn amrywio, yn arbennig yn achos y ddwy olaf. Credir fod gan yr enaid fodolaeth annibynnol ar y corff a'i fod yn bodoli mewn rhyw ffurf neu'i gilydd ar ôl marwolaeth.

Mae eiconiaeth Cristnogaeth yn ei ddarlunio'n aml fel baban newydd-anedig yn cael ei gludo i fyny i'r Nefoedd neu wedi'i lapio mewn lliain, sy'n cynrychioli mynwes Abraham. Yn yr Eglwys Fore mae'r glöyn byw yn ei gynrychioli, fel a welir yn y paentiadau gan Gristnogion cynnar ar furiau'r claddgelloedd, er enghraifft (benthyciad o fytholeg Roeg a'r traddodiad Clasurol). Er bod enaid yn debyg i ysbryd, mae'r Beibl yn gwahaniaethu rhyngddynt (yn y llythyr at y Hebreaid).

Deallai'r athronwyr Groegaidd, megis Socrates, Plato, ac Aristotle, bod yn rhaid i'r enaid (ψυχή psykhḗ) feddu ar gyfadran resymegol, a'i hymarfer oedd y mwyaf dwyfol o weithredoedd dynol. Yn ei brawf amddiffyn, fe wnaeth Socrates hyd yn oed grynhoi ei ddysgeidiaeth fel dim ond anogaeth i'w gyd-Atheniaid ragori ym materion y seici gan fod holl nwyddau'r corff yn dibynnu ar ragoriaeth o'r fath (Ymddiheuriad 30a–b). Ymresymodd Aristotle mai corff ac enaid dyn oedd ei fater a'i ffurf yn y drefn honno: casgliad o elfennau yw'r corff a'r enaid yw'r hanfod. Cymerodd Thomas Aquinas y safbwynt hwn i fewn i Gristnogaeth.

Mewn Iddewiaeth ac mewn rhai enwadau Cristnogol, dim ond bodau dynol sydd ag eneidiau anfarwol (ac eithrio angylion).^[2] Er enghraifft, fe wnaeth Thomas Aquinas, a fenthycodd yn uniongyrchol o On the Soul Aristotle, briodoli'r "enaid" (anima) i bob organeb ond dadleuodd mai dim ond eneidiau dynol sy'n anfarwol.^[3] Mae crefyddau eraill (yn fwyaf nodedig Hindŵaeth a Jainiaeth ) yn credu mai'r holl bethau byw o'r bacteriwm lleiaf i'r mwyaf o famaliaid yw'r eneidiau eu hunain (Atman, jiva) a bod ganddynt eu cynrychiolydd corfforol (y corff) yn y byd. Yr hunan go iawn yw'r enaid, tra bod y corff yn fecanwaith yn unig i brofi karma'r bywyd hwn. Felly os yw rhywun yn gweld teigr yna mae hunaniaeth hunan-ymwybodol yn byw ynddo (yr enaid), sy'n gynrychiolydd corfforol (corff cyfan y teigr, sy'n weladwy) yn y byd hwn. Mae rhai crefyddau'n dysgu bod hyd yn oed endidau anfiolegol (fel afonydd a mynyddoedd) yn meddu ar eneidiau. Gelwir y gred hon yn Eneidyddiaeth.^[4]

1. ↑ "Soul (noun)". Oxford English Dictionary. Gwasg Prifysgol Rhydychen. Ail argraddiad. 1989.
2. ↑ "Immortality of the Soul". www.jewishencyclopedia.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 December 2016. Cyrchwyd 2016-12-14.
3. ↑ Peter Eardley and Carl Still, Aquinas: A Guide for the Perplexed (London: Continuum, 2010), pp. 34–35
4. ↑ "Soul", The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–07. Retrieved 12 November 2008.