Back Gwyn ap Nudd Breton Gwynn (Mythologie) German Gwyn ap Nudd English Gwyn ap Nudd Spanish Gwynn ap Nudd French Gwyn ap Nudd Frisian Gwyn ap Nudd Galician Gwyn ap Nudd Italian Gwyn ap Nudd Polish Гвин ап Нудд Russian
| Gwyn ap Nudd | |
|---|---|
| Prif le cwlt | Cymru |
| Rhagflaenydd | Arawn |
| Preswylfa | Annwn[1] |
| Brwydrau | Cad Goddeu[1] |
| Anifeiliaid | Cŵn Annwn, y tarw[1] |
| Rhyw | Gwryw |
| Gwyliau | Cysylltiadau â Chalan Mai pan fydd Gwyn yn brwydro Gwythyr ap Greidawl am law Creiddylad[1] |
| Achyddiaeth | |
| Rhieni | Lludd Llaw Ereint (Nudd) |
| Siblingiaid | Edern ap Nudd[1] |
| Consort | Creiddylad, drwy rym |
Cymeriad ym mytholeg a llên gwerin Cymru a gysylltir â'r Arallfyd a'r Tylwyth Teg yw Gwyn ap Nudd.
Yn y chwedl Cymraeg Canol gynnar Culhwch ac Olwen, mae Gwyn yn cipio'r forwyn Creiddylad, ferch Lludd Llaw Ereint ar ôl iddi redeg i ffwrdd gyda Gwythyr ap Greidawl, ymgeisydd Gwyn am ei chariad. Mae Gwyn a Gwythyr yn ymladd ei gilydd ar Galan Mai, brwydr symbolaidd efallai sy'n cynrychioli'r ymryson oesol rhwng y gaeaf a'r haf gyda Creiddylad yn cynrychioli y dduwies Natur. Yn y chwedl mae Gwyn yn un o'r rhai sy'n cynorthwyo yr arwr Culhwch i hela'r Twrch Trwyth.
Ceir cyfres o englynion cynnar yn Llyfr Du Caerfyrddin ar ffurf deialog rhwng Gwyn ap Nudd a Gwyddno Garanhir, sy'n portreadu Gwyn fel rhyfelwr nerthol heb arlliw o fytholeg o'i gwmpas. Rhestrir nifer o safleoedd brwydrau yn y gerdd, llawer ohonyn nhw yn yr Hen Ogledd.
Cyfeiria Dafydd ap Gwilym (14g) sawl gwaith at Wyn ap Nudd. Mae'n cyfeirio at y llwynog fel "edn i Wyn ap Nudd", er enghraifft, ac mae'r niwl yn "tyrau uchel eu helynt, / tylwyth Gwyn, talaith y gwynt".[2]
Mewn chwedlau llên gwerin diweddarach mae Gwyn yn cymryd lle Arawn fel brenin Annwn. Yn y cyswllt hynny mae'n arwain Cŵn Annwn ar eu helfa wyllt trwy'r nos.
Gwyn ap Nudd yw brenin y Tylwyth Teg yn llên gwerin Cymru, a cheir sawl chwedl amdano. Mae un chwedl yn adrodd sut y daeth Sant Collen i lys Gwyn ap Nudd ym mynyddoedd Y Berwyn a'i orchfygu a dangos mai hud a lledrith yn unig oedd ei balas gwych. Yn y chwedl mae Gwyn a'i bobl yn gwisgo dillad lliw coch a glas.
Mae gwyn yn gytras â'r gair Gwyddeleg fionn ("gwyn, teg"). Ymddengys fod cysylltiad rhwng Gwyn ap Nudd a'r arwr Gwyddelig chwedlonol Fionn mac Cumhaill, oedd yn ŵyr i Nuada. Mae enw Nudd, tad Gwyn, yn ffurf Gymreig ar Nuada ac mae'r ddau yn gysylltiedig â'r duw Celtaidd Nodens.
Mae rhai ysgolheigion yn cynnig fod enw Y Berwyn yn deillio o'r ffurf Gymraeg Cynnar bre wyn "Allt Gwyn" (gweler hefyd Caer Drewyn, ger Corwen). Cysylltir Gwyn â llynnoedd sy'n gartref i bysgod (cf. Fionn a'r eog) a thylluanod.
Ceir cerdd adnabyddus am Gwyn ap Nudd gan Howell Elvet Lewis (Elfed).
Yn ôl llawysgrif Ladin o'r 14eg ganrif yn erbyn dewiniaeth, byddai "dynion hysbys" Cymreig yn ailadrodd y canlynol:[3]
Ad regem Eumenidium, |
Frenin y Tylwyth Teg, |
Defnyddir y gair Lladin Eumenidium, sy'n gallu cael ei gyfieithu fel "y Rhai Cyfeillgar"[4] a bod yn air teg i olygu y tylwyth teg, a brenin y tylwyth teg yw Gwyn ap Nudd, felly drwy resymeg gellir dweud mai Gwyn ap Nudd yw "Eumenidium."
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 d'Este, Sorita; Rankine, David (2007). The Isles of the Many Gods: An A-Z of the Pagan Gods & Goddesses of Ancient Britain worshipped during the First Millennium through to the Middle Ages (yn Saesneg). Avalonia. tt. 153–155.
- ↑ Thomas Parry (gol.), Gwaith Dafydd ap Gwilym (Caerdydd, ail arg. 1963), 26.40, 68.32.
- ↑ Lindahl, Carl; Mcnamara, John; Lindow, John, gol. (2002). Medieval Folklore: A Guide to Myths, Legends, Tales, Beliefs, and Customs (yn Saesneg). Oxford University Press. t. 120.
- ↑ Rüdiger, Angelika H (2012). "Gwyn ap Nudd: Transfigurations of a character on the way from medieval literature to neo-pagan beliefs". Gramarye: The Journal of the Sussex Centre for Folklore, Fairy Tales and Fantasy: Issue 2. University of Chichester. t. 38.