Homo antecessor

Homo antecessor

Enghraifft o:	ffosil (tacson)
Math	Hominini
Safle tacson	rhywogaeth
Rhiant dacson	Homo, Homo erectus
Dechreuwyd	Mileniwm 1200. CC
Daeth i ben	Mileniwm 800. CC
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Homo antecessor (gair Lladin sy'n golygu "rhagflaenydd dyn" neu'r "fforiwr cynnar") yn rhywogaeth o ddyn hynafol a ddifodwyd, ac a ganfuwyd yn Sierra de Atapuerca, Sbaen, safle archeolegol cynhyrchiol iawn, o olion 1.2 i 0.8 miliwn o flynyddoedd yn ôl, yn ystod y Pleistosen Cynnar. Mae'n bosibl bod poblogaethau o'r rhywogaeth hon yn bresennol mewn mannau eraill yng Ngorllewin Ewrop. Darganfuwyd y ffosilau cyntaf o'r rhywogaeth hon yn ogof Gran Dolina ym 1994, a disgrifiwyd y rhywogaeth yn ffurfiol ym 1997 fel hynafiad cyffredin olaf bodau dynol modern a Neanderthaliaid, gan ddisodli'r H. heidelbergensis.

Er ei fod mor hynafol, mae'r wyneb yn arswydus o debyg i wynebau bodau dynol modern yn hytrach na bodau dynol hynafol eraill - wyneb fflat gydag asgwrn y boch yn grwm wrth iddo ymdoddi i'r ên uchaf - er mai dim ond o un sbesimen ifanc y daw'r wybodaeth hon. Gallai cyfaint yr ymennydd fod wedi bod yn 1,000 cc (61 cu mewn) neu fwy, ond nid oes unrhyw ymennydd cyflawn wedi'i ddarganfod. Er mwyn cymharu, cyfartaledd ymenydd bodau dynol heddiw yw 1,270 cm ³ i wrywod a 1,130 cm ³ ar gyfer menywod. Mae amcangyfrifon taldra yn amrywio o 162.3–186.8 cm (5 tr 4 modfedd—6 tr 2 fodfedd). Mae'n bosibl bod gan H. antecessor frest llydan a braidd yn drwm, yn debyg iawn i'r Neanderthaliaid, er bod y coesau'n hir ar gyfartaledd, nodwedd cyffredin mewn poblogaethau trofannol. Mae'r pen-gliniau yn denau ac mae ganddynt atodiadau tendon sydd wedi'u datblygu'n wael. Mae'r traed yn dangos bod cerddediad H. antecessor ychydig yn wahanoli fodau dynol modern.

Roedd H. antecessor wedi magu'r sgiliau i gynhyrchu offer cerrig mân a fflochiau syml o gwarts a chornfaen (chert) yn bennaf, er eu bod yn defnyddio llawer o ddeunyddiau eraill hefyd. Mae gan hyn rai tebygrwydd â diwydiant Acheulaidd mwy cymhleth, diwydiant sy'n nodweddiadol o safleoedd Affricanaidd cyfoes a safleoedd Ewropeaidd diweddarach. Efallai bod grwpiau wedi bod yn anfon partïon hela, a oedd yn targedu ceirw'n bennaf yn eu amgylchedd safana a choetir cymysg. Canibaleiddiwyd llawer o esgyrn H. antecessor. Nid oes unrhyw dystiolaeth eu bod yn defnyddio tân, ac yn yr un modd dim ond yn Iberia fewndirol y buont yn byw yn ystod cyfnodau cynnes, gan gilio i'r arfordir fyn y gaeaf.