John Osborne

John Osborne
Ganwyd	John James Osborne  12 Rhagfyr 1929  Llundain
Bu farw	24 Rhagfyr 1994  Swydd Amwythig
Dinasyddiaeth	y Deyrnas Unedig
Galwedigaeth	actor, dramodydd, sgriptiwr, llenor, actor ffilm
Adnabyddus am	Look Back in Anger, Inadmissible Evidence
Priod	Mary Ure, Penelope Gilliatt, Jill Bennett
Gwobr/au	Gwobr yr Academi am Ysgrifennu Gorau, Sgript Addasedig, PEN/Ackerley Prize

Dramodydd, sgriptiwr ac actor Seisnig oedd John James Osborne (12 Rhagfyr 1929 – 24 Rhagfyr 1994). Ystyrir ef fel un o'r ffigurau mwyaf dylanwadol ym myd y theatr ôl-ryfel.^[1][2][3] Yn enedigol o Lundain, bu gweithio am gyfnod fel newyddiadurwr^[4] cyn dechrau fel rheolwr llwyfan ac actor yn y theatr.^[5] Bu’n byw mewn tlodi am nifer o flynyddoedd cyn i’w drydedd ddrama gael ei llwyfannu sef Look Back in Anger (1956), a ddaeth ag enwogrwydd cenedlaethol iddo.^[6]

Yn seiliedig ar berthynas gyfnewidiol Osborne â'i wraig gyntaf, Pamela Lane, fe ystyrir Look Back in Anger fel y ddrama "kitchen sink realism" cyntaf.^[7][8] Tyfodd mudiad a wnaeth ddefnydd o "realaeth sinc y gegin", gan ei gyplysu â realaeth gymdeithasol er mwyn trafod dadrithiad y gymdeithas Brydeinig, ym mlynyddoedd olaf yr Ymerodraeth.^[9] Daeth yr ymadrodd “dynion ifanc dig” ["angry young man / men"] a fathwyd gan George Fearon i ddisgrifio Osborne wrth hyrwyddo’r ddrama, i ymgorffori’r awduron dosbarth gweithiol, asgell chwith yn bennaf o fewn y mudiad hwn. Ystyriwyd Osborne fel y ffigwr blaenllaw ^[10] oherwydd ei wleidyddiaeth asgell chwith, ddadleuol,^[11][12] er i feirniaid nodi trywydd ceidwadol yn ei ysgrifennu cynnar.^[13]

Cafodd The Entertainer (1957), Luther (1961), ac Inadmissable Evidence (1964) dderbyniad da hefyd,^[14] gyda Luther yn ennill Gwobr Tony 1964 am y Ddrama Orau,^[15] er bod y derbyniad i'w ddramâu diweddarach yn llai ffafriol. ^[16] Yn ystod y cyfnod hwn dechreuodd Osborne ysgrifennu ac actio ar gyfer y teledu^[8] ac ymddangos mewn ffilmiau. Mae'n fwyaf cofiadwy fel y pennaeth troseddol Cyril Kinnear yn Get Carter (1971).^[17]

Ym 1958, ymunodd Osborne â chyfarwyddwr Look Back in Anger, Tony Richardson a’r cynhyrchydd ffilm Harry Saltzman i ffurfio Woodfall Film Productions, er mwyn cynhyrchu addasiad ffilm Richardson o Look Back in Anger ym 1959 a gweithiau eraill o realaeth sinc y gegin, gan arwain y Don Brydeinig Newydd [British New Wave]. Gwelwyd addasiadau gan Osborne ei hun o The Entertainer (1960) (a gyd-ysgrifennwyd gyda Nigel Kneale ), ac Inadmissible Evidence (1968), yn ogystal â’r gomedi gyfnod Tom Jones (1963), a enillodd Wobr yr Academi am yr Addasiad Sgript Orau^[18] a Gwobr BAFTA am y Sgript Orau ym Mhrydain.^[19]

Bu Osborne yn briod bum gwaith, ond cafodd y pedwar cyntaf eu poenydio gan gyhuddiadau o gamdriniaeth. Ym 1978 priododd Helen Dawson, ac o 1986 buont yn byw yng nghefn gwlad Swydd Amwythig.^[20] Ysgrifennodd ddwy gyfrol hunangofiannol, A Better Class of Person (1981) ac Almost a Gentleman (1991), a chyhoeddwyd gasgliad o'i waith ffeithiol, Damn You, England, ym 1994.^[21] Bu farw o gymhlethdodau diabetes ar 24 Rhagfyr 1994 yn 65 oed.^[22]

1. ↑ "OSBORNE, John (1929–1994)". English Heritage. 2021. Cyrchwyd 2024-05-27.
2. ↑ "John Osborne - The man who turned anger into art". BBC Online. 2005-04-07. Cyrchwyd 2024-05-27.
3. ↑ Billington, Michael (2014-12-24). "John Osborne: a natural dissenter who changed the face of British theatre". The Guardian. Cyrchwyd 2024-05-27.
4. ↑ Whitebrook 2015.
5. ↑ Heilpern 2006.
6. ↑ "John Osborne | Biography & Look Back in Anger | Britannica". www.britannica.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-12.
7. ↑ "John Osborne". Encyclopedia Britannica. 2024-03-29. Cyrchwyd 2024-05-27.
8. ↑ ^{8.0 8.1} "Osborne, John (1929-1994)". BFI Screen Online. Cyrchwyd 2024-05-27.
9. ↑ Heilpern, pp. 93–102
10. ↑ Gilleman, Luc (2008). "From Coward and Rattigan to Osborne: Or the Enduring Importance of Look Back in Anger". Modern Drama 51 (1): 104–124. doi:10.3138/md.51.1.104. https://archive.org/details/sim_modern-drama_spring-2008_51_1/page/104.
11. ↑ Osborne 1981.
12. ↑ Osborne 1991.
13. ↑ Tynan, Kenneth (2007). Shellard, Dominic (gol.). Theatre Writings. London: Nick Hern Books. t. 169. ISBN 978-1-85459-050-3.
14. ↑ Richardson 1993.
15. ↑ "Winners / 1964". Tony Awards. Cyrchwyd 2024-05-25.
16. ↑ Bennett, Alan (3 December 1981). "Bad John". London Review of Books. Cyrchwyd 23 March 2023.
17. ↑ Wake, Oliver. "Osborne, John (1929-1994)". Screenonline. Cyrchwyd 19 April 2023.
18. ↑ "The 36th Academy Awards | 1964". www.oscars.org (yn Saesneg). 5 October 2014. Cyrchwyd 2023-05-02.
19. ↑ "Film in 1964". BAFTA. Cyrchwyd 2024-05-25.
20. ↑ Schmidt, William E. (27 December 1994). "John Osborne, British Playwright, Dies at 65". The New York Times. Cyrchwyd 25 March 2023.
21. ↑ Taylor, Paul (23 April 1994). "Betes noires in steaming herds". The Independent. Cyrchwyd 28 April 2023.
22. ↑ Heilpern 2006