Kinshasa

Kinshasa

Math	is-adran weinyddol gwlad lefel gyntaf, tref ar y ffin, mega-ddinas
Enwyd ar ôl	Leopold II, brenin Gwlad Belg
Poblogaeth	14,565,700
Sefydlwyd	1881
Cylchfa amser	UTC+01:00
Gefeilldref/i	Dakar, Brazzaville, Brwsel, Tehran, Utrecht, Ankara, Incheon
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Ffrangeg
Daearyddiaeth
Sir	Kinshasa
Gwlad	Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo
Arwynebedd	9,965 ±1 km²
Uwch y môr	240 ±1 metr
Gerllaw	Afon Congo
Yn ffinio gyda	Rhanbarth Bas-Congo, Brazzaville, Talaith Mai-Ndombe, Kwilu, Talaith Kwango
Cyfesurynnau	4.3219°S 15.3119°E
CD-KN
Sefydlwydwyd gan	Henry Morton Stanley
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas a dinas fwyaf Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo yw Kinshasa (Léopoldville tan 1966). Fe'i lleolir yng ngorllewin y wlad ar lan ddeheuol Afon Congo. Saif Brazzaville, prifddinas Gweriniaeth y Congo, ar y lan gyferbyn. Kinshasa yw dinas fwyaf holl gyfandir Affrica gyda phoblogaeth o tua 14,565,700 (1 Gorffennaf 2020)^[1].

Fe'i sefydlwyd fel canolfan fasnachol yn 1881 gan y Cymro Henry Morton Stanley o Lanelwy a enwodd y ddinas ar ôl Léopold II, brenin Gwlad Belg. Daeth Léopoldville yn brifddinas trefedigaeth Congo Felgaidd yn ystod y 1920au. Yn 1966 newidiwyd ei henw i Kinshasa, pentref bychan a oedd yma cyn y brifdinas, gan yr Arlywydd Mobutu Sese Soko.

Ar un adeg roedd Kinshasa'n bentrefi pysgota a masnachu; mae Kinshasa bellach yn un o'r mega-ddinasoedd sy'n tyfu gyflymaf yn y byd. Mae'n wynebu Brazzaville, prifddinas Gweriniaeth y Congo; y ddwy ddinas yma (Kinshasa' a Brazzaville) yw'r ddwy brifddinas agosaf at ei gilydd yn y byd. Mae dinas Kinshasa hefyd yn un o 26 talaith y wlad. Oherwydd bod ffiniau gweinyddol y ddinas-dalaith yn gorchuddio ardal helaeth, mae dros 90 y cant o dir y ddinas-dalaith yn wledig ei natur, ac mae'r ardal drefol yn meddiannu rhan fach, ond sy'n ehangu ar yr ochr orllewinol.^[2]

Kinshasa yw trydydd ardal fetropolitan fwyaf Affrica, ar ôl Cairo a Lagos.^[3] Hi hefyd yw ardal drefol Ffrangeg ei hiaith fwyaf y byd, gyda'r Ffrangeg yn iaith llywodraeth, addysg, y cyfryngau, gwasanaethau cyhoeddus a masnach, tra bod Lingala yn cael ei defnyddio fel iaith pob dydd ar y stryd.^[4] Cynhaliodd Kinshasa 14eg Uwchgynhadledd Francophonie ym mis Hydref 2012.^[5]

Gelwir dinasyddion Kinshasa yn "Kinois" (yn Ffrangeg ac weithiau yn Saesneg) neu Kinshasans (Saesneg). Mae pobl frodorol yr ardal yn cynnwys yr Humbu [fr] a Teke.

1. ↑ http://www.citypopulation.de/de/drcongo/cities/.
2. ↑ "Géographie de Kinshasa". Ville de Kinshasa. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Gorffennaf 2012. Cyrchwyd 25 Mehefin 2012.
3. ↑ "DemographiaWorld Urban Areas – 13th Annual Edition" (PDF). Demographia. April 2017. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 3 Mai 2018. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2017.
4. ↑ Cécile B. Vigouroux & Salikoko S. Mufwene (2008). Globalization and Language Vitality: Perspectives from Africa, pp. 103 & 109. ISBN 9780826495150. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Hydref 2015. Cyrchwyd 25 Mehefin 2012.
5. ↑ "XIVe Sommet de la Francophonie". Organisation internationale de la Francophonie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Mehefin 2012. Cyrchwyd 25 Mehefin 2012.