Morgi

Morgwn
Morgi mawr gwyn, Carcharodon carcharias
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Is-ffylwm:	Vertebrata
Dosbarth:	Chondrichthyes
Is-ddosbarth:	Elasmobranchii
Uwchurdd:	Selachimorpha
Urddau
Hexanchiformes Squaliformes Pristiophoriformes Squatiniformes Heterodontiformes Orectolobiformes Carcharhiniformes Lamniformes

Grŵp o bysgod yw morgwn (neu siarcod). Mae gan forgwn sgerbydau cartilagaidd, cennau miniog yn gorchuddio eu cyrff, rhesi o ddannedd miniog, rhwng pump a saith o agennau tegyll ar ochr eu pen, ac esgyll dwyfronnol. Mae'r mwyafrif o forgwn yn ddiniwed ond mae ychydig o rywogaethau yn ymosod ar bobl weithiau.

Mae gan siarcod amrannau, ond dydyn nhw ddim yn eu defnyddio oherwydd bod y dŵr cyfagos yn glanhau eu llygaid.

Os nad oes esgyll, mae'r siarcod yn aml yn dal yn fyw ond yn cael eu taflu. Yn methu nofio yn effeithiol, maent yn suddo i waelod y cefnfor ac yn marw o fygu neu yn cael eu bwyta gan ysglyfaethwyr eraill. Mae siarcod modern yn cael eu dosbarthu o fewn y clâd Selachimorpha (neu Selachii) a nhw yw chwaer grŵp y cathod môr.

Mae'r siarcod hysbys cynharaf yn dyddio'n ôl i fwy na 420 miliwn o flynyddoedd (CP).^[1] Ers hynny, mae siarcod wedi esblygu i dros 500 o rywogaethau. Gallant amrywio o ran maint: o'r siarc llusern bach (Etmopterus perryi), rhywogaeth môr-dwfn sydd yn ddim ond yn 17 cm (6.7 mod) o hyd, i'r morgi morfilaidd (y Rhincodon typus), sef y pysgodyn mwyaf yn y byd, sy'n cyrraedd tua 12 metr.^[2] Mae siarcod i'w cael ym mhob moroedd ac maent yn gyffredin i ddyfnderoedd hyd at 2,000 metr (6,600 tr) . Yn gyffredinol nid ydynt yn byw mewn dŵr croyw, er bod rhai eithriadau hysbys, megis y siarc tarw a siarc yr afon, sydd i'w cael mewn dŵr môr a dŵr croyw. ^[3] Mae gan siarcod orchudd o ddeintyddion dermol sy'n amddiffyn eu croen rhag niwed a pharasitiaid yn ogystal â gwella eu dynameg hylif . Mae ganddyn nhw hefyd setiau niferus o ddannedd cyfnewidiadwy.^[4]

Mae sawl rhywogaeth yn frig-ysglyfaethwr, sef organebau sydd ar frig eu cadwyn fwyd ee y morgi rhesog y morgi glas, y morgi mawr gwyn morgi mako, y dyrnwr a'r morgi pen morthwyl.

Mae pobl yn dal morgwn ar gyfer eu cig neu gawl asgell morgi. Mae llawer o boblogaethau o forgwn dan fygythiad enbyd oorhela. Ers 1970, mae poblogaethau siarcod wedi gostwng 71%, yn bennaf oherwydd gorbysgota.^[5]

1. ↑ Martin, R. Aidan. "Geologic Time". ReefQuest. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-01-24. Cyrchwyd 2006-09-09.
2. ↑ Pimiento, Catalina; Cantalapiedra, Juan L.; Shimada, Kenshu; Field, Daniel J.; Smaers, Jeroen B. (24 January 2019). "Evolutionary pathways toward gigantism in sharks and rays". Evolution 73 (2): 588–599. doi:10.1111/evo.13680. PMID 30675721. https://www.repository.cam.ac.uk/handle/1810/289161.
3. ↑ Allen, Thomas B. (1999). The Shark Almanac. New York: The Lyons Press. ISBN 978-1-55821-582-5. OCLC 39627633.
4. ↑ Budker, Paul (1971). The Life of Sharks. London: Weidenfeld and Nicolson. SBN 297003070.
5. ↑ Einhorn, Catrin (January 27, 2021). "Shark Populations Are Crashing, With a 'Very Small Window' to Avert Disaster". The New York Times. Cyrchwyd January 31, 2021.