Rhif ciwb

Yn ogystal a'r ciwb geometrig, sy'n siâp tri dimensiwn, ceir, o fewn algebra a rhifyddeg, yr hyn a elwir yn rhif ciwb, neu'n bŵer tri, sef rhif (n) a luosir gydag ef ei hun ddwy waith. O ddydd i ddydd, fe sonir am rif "wedi'i giwbio"; gellir cymharu hyn â "rhif wedi'i sgwario".

n³ = n × n × n.

Gellir hefyd ei ddiffinio'n fras fel rhif wedi'i luosi gyda'i rif sgwâr:

n³ = n × n².

Y ciwb yw'r unig hecsahedron rheolaidd sydd a hyd ei sylfaen, ei led a'i uchder yn hafal; cyfrifir cyfaint y ciwb drwy luosi'r tri (dimensiwn) hyn. Gellir delweddu'r tri dimensiwn yma i rifau ciwb, h.y. 6 wedi'i giwbio yw 6 x 6 x 6 = 219; dyma'r union ganlyniad a geir pan gyfrifir cyfaint ciwb gyda'i ochrau i gyd yn 6 uned, sef 219 uned sgwâr. A dyma'n union yw tarddiad yr enw 'rhif sgwâr'. Felly:

1³ = 1 x 1 x 1 = 1

2³ = 2 x 2 x 2 = 8

3³ = 3 x 3 x 3 = 27

ac yn y blaen.

Y gwrthwyneb i hyn yw'r trydydd isradd. Hynny yw, y weithred croes o ganfod rhif y mae ei giwb yn n yw canfod trydydd isradd n. O wybod cyfaint ciwb, gellir defnyddio'r trydydd isradd i ganfod ochr y ciwb hwnnw.

Mae'r rhif ciwb a thrydydd isradd, ill dau, yn od-ffwythiannau:^[1]

(−n)³ = −(n³).

Y nodiant mathemategol am giwbio'r rhif yw'r uwch-nod 3, er enghraifft 2³ = 8 neu (x + 1)³. Gan fod ciwbio yn od-ffwythiant, yna mae gan y gromlin 'bwynt cymesuredd' yn y tarddiad, ond nid oes ganddi echelin y cymesuredd.

Yn z³, ceir dwy ran: z yw'r "rhif sylfaen" a 3 yw'r "indecs".

1. ↑ geiriadur.bangor.ac.uk; Y Termiadur Addysg - Ffiseg a Mathemate; adalwyd 29 Hydref 2018.