Back Че Гевара, Ернесто Abkhazian Che Guevara Afrikaans Che Guevara ALS ቼ ጌቫራ Amharic Ernesto Guevara AN تشي جيفارا Arabic تشي ݣيڤارا ARY جيفارا ARZ চে গোৱেৰা Assamese Che Guevara AST
Ernesto GUEVARA [erNESto geBAra] (naskiĝis la 14-an de junio 1928 en Rosario, Argentino, mortis la 9-an de oktobro 1967 en Bolivio) estis latinamerika marksista revoluciulo, gvidisto de gerilo kaj ministro de Kubo. Li estas pli konata kiel Che Guevara aŭ simple la Che.[1], kromnomo (batalnomo), kiun li ricevis en Kubo pro sia argentina origino.
Juna medicinstudanto, Guevara vojaĝis tra Latinameriko, kaj tiel rekte konatiĝis kun la malriĉeco de granda parto de la popolo. Liaj spertoj kaj observoj igis lin al konkludo, ke abolo de sociekonomiaj neegalecoj eblas nur pere de revolucio. Li tial decidis pliprofundigi siajn konojn pri marksismo kaj vojaĝi en Gvatemalo por scii pri la reformoj de la prezidinto Jacobo Arbenz Guzmán, renversita kelkajn monatojn antaŭe per puĉo subtenita de la CIA (operaco PBSUCCESS). Iom poste Guevara aliĝis al la movado de la 26-a de julio (M-26-7), revoluciema grupo estrita de Fidel Castro. Post pli ol du jaroj de gerilo, dum kiuj Guevara iĝis komandanto, tiu grupo gajnis la povon en Kubo renversinte la diktatoron Fulgencio Batista en 1959.
En la sekvaj monatoj Guevara estis nomumita prokuroro de revolucia tribunalo, kiu juĝis kulpaj pri militkrimoj kaj ekzekutis pli ol cento da policistoj kaj militistoj de la antaŭa reĝimo. Sekve li kreis labor- kaj reedukkampojn. Li okupis plurajn gravajn postenojn en la kuba registaro, kiu sukcesis starigi en Kubo ekonomion similan al tiu de Sovetunio[2], kaj proksimiĝon politikan al la Orienta Bloko, sed malsukcesis pri la industriigo de la lando, kiam li estis ministro. Guevara verkis dum tiu epoko plurajn teoriajn tekstojn pri revolucio kaj gerilo.
En 1965 post denunco de la ekspluatado de la tria mondo fare de la du blokoj de la malvarma milito, Guevara malaperis de la politika vivo kaj forlasis Kubon celante disvastigi revolucion. Unue en Kongo Kinŝasa, sensukcese, poste en Bolivio, kie li estis kaptita kaj ekzekutita de la bolivia armeo trejnita kaj gvidita de la CIA.[3][4][5]
Post sia morto Che Guevara iĝis arketipo por revoluciaj movadoj en la tuta mondo, sed daŭre restas kontroverso inter historiistoj rilata al atestoj pri eblaj ekzekutoj de nekulpuloj[6]. Portreto de Che Guevara fotita de Alberto Korda estas taksita unu el la plej famaj fotoj en la tuta mondo[7].
- ↑ Che, elparolata ĉe estas kutima kromnomo por argentinanoj en Mezameriko, kiu devenas de la vorteto che uzata ĉefe en Argentino kaj Urugvajo, kaj signifas "Aŭskultu!" aŭ "He!". Oni unue nomis Guevara-n tiel en Gvatemalo.
- ↑ Iuj nomas tiun ekonomion socialisman, kion aliaj malkonfirmas ekde la jaroj 1960-aj. Ekzemple laŭ la socialisto Adam Buick, Guevara "ludis gravan rolon en la starigo de ŝtata kapitalismo en Kubo" ("Che in power", Socialist Standard numéro 1263, novembre 2009, p. 20).
- ↑ angle Death of Che Guevara National Security Archive Electronic Briefing Book No. 5 - Declassified top secret document
- ↑ angle Rostow, Walter W. Memorandum for the President:"Death of 'Che' Guevara", dated 11 October 1967. Online at GWU National Security Archive, vidita la 8-an de oktobro 2006.
- ↑ angle Ryan, Henry Butterfield. The Fall of Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats, New York, 1998: Oxford University Press, p. 129-135.
- ↑ L'Express.fr, Guevara: Du sang sur l'étoile (Sango sur la stelo) de Axel Gyldén le 27/9/2007 [1] Arkivigite je 2007-10-11 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ angle Maryland Institute of Art, referenced at BBC News, "Che Guevara photographer dies", 26-an de majo 2001. Online at BBC News, vidita la 4-an de januaro 2006.