Babarrun

Babarrun
Arabako babarrun nabarraren landarea eta lorea. Irudi gehiago
Iraute egoera
Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Fabales
Familia	Fabaceae
Leinua	Phaseoleae
Generoa	Phaseolus
Espeziea	Phaseolus vulgaris Linnaeus, 1753
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	leka, baba zuria, common bean (en) eta Phaseoli fructus (sine semine) (en)
Genomaren kokapena	plants.ensembl.org…

Babarruna^[1] (Phaseolus vulgaris) lekale mota bat da, lekatik ateratako ale lehor marroixka edo zuri kolorekoak direnak. Beste izen batzuk ere baditu eskualdearen arabera: banabar Lekunberrin^[2], ilarra^[3] nafarreraz eta iparraldeko euskaraz edo indaba^[4] bizkaieraz.

Babarrun landarea belar urterokoa da, modu independentean Mesoamerikan eta Andeetan etxekotu zena, eta gaur egun mundu osoan lantzen da bere alea jateko, bai lehor, babarrun modura, bai freskoan leka modura. Inoiz hostoa ere jaten da, eta haren lastoa etxabereen bazka modura erabiltzen da. Babarrunak, kuiak, eta artoak Amerikako jatorrizko nekazaritzaren oinarria osatu zuten mende luzez.

Ikuspuntu botanikotik, babarruna dikotiledoneoa da. Lekaduna denez, nitrogenoa finkatzen du errizobioekin sortutako elkarteen bidez.

Babarrunen merkataritza ekoizpena mundu osoan dago hedaturik. Brasil eta India dira babarrun lehor gehien ekoizten dituztenak, eta Txina leka gehien ekoizten duena.

1. ↑ «Babarrun». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2021-04-23.)
2. ↑ Banarra erabiltzen da Lekunberrin (La alimentación en Lekunberri. Kristina Azkarate eta Ramon Inbuluzketa.)
3. ↑ «Ilar». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2024-12-20.)
4. ↑ «Indaba». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2021-04-23.)