Bitalismo

Filosofian, bitalismoa^[1] bizitza zientziaren bitartez azal ezin daitekeen indar edo oldar batek bideratzen duela baieztatzen duen jarrera da. Bitalismoa aldeztu duten pentsalarien artean, Friedrich Nietzsche, Henri Bergson, Ortega y Gasset eta Teilhard de Chardin kristaua daude.

Bitalismoak dio organismo bizidunak besteetatik bereizten direla zerbait ez-fisikoa dutelako, hala nola, fluido edo bizi-izpiritu bat, biziarazten dituena.^[2] Teoria Antzinako Egiptotik datorkigu.^[3][4] Aro Modernotik, bitalismoak, Descartesek hasitako sistema biologikoen azalpen mekanizistarekin kontrastatzen zuen.

XIX. mendeko kimikariek konposatu organikoen eraketak biziarteko eragina behar zuelako baieztapena ezeztatzea proposatu zuten.^[2] Horrela, 1828an, Friedrich Wöhlerrek frogatu zuen urea erabat produktu kimiko ez-organikoen bidez egin zitekeela.^[5] Louis Pasteurrek uste zuen izaki bizidunengan bakarrik aurkitzen diren erreakzio kimikoak eragiten zituzten hartzidurak organismo osoak behar zituela. Hans Driesch enbriologoak, itsas trikuaren arrautzekin esperimentatuz, lehen bi zelulen banaketak bi blastula oso baina txiki gidatu zituela frogatu zuen, honek, itxuraz, erakusten du banaketa zelularrak ez duela arrautza azpimekanismoetan banatzen, baizik eta zelula gehiago sortzen dituela, bakoitza organismo berri bat sortzeko bizi arteko ahalmenarekin. Bitalismoa desagertu egin zen zelula edo organismo bizidun baten funtzio bakoitzaren azalpen mekanizista gogobetegarrienen erakustaldiarekin.^[2][6] 1931n biologoek "ia aho batez alde batera utzi zuten bitalismoa, aitortutako sinesmen gisa".

1. ↑ Euskalterm: [Hiztegi terminologikoa] [2010]
2. ↑ ^{a b c} Bechtel, William; Richardson, Robert C.. «Vitalism» Routledge Encyclopedia of Philosophy (Routledge) ISBN 978-0-415-25069-6. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
3. ↑ Hountondji, Paulin J.. (1996). African philosophy : myth and reality. (2nd ed. argitaraldia) Indiana University Press ISBN 0-585-20767-4. PMC 44963046. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
4. ↑ Birch, Charles. (1990). The liberation of life : from the cell to the community. Environmental Ethics Books ISBN 0-9626807-0-2. PMC 22733105. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
5. ↑ Kinne-Saffran, E.; Kinne, R.K.H.. (1999). «Vitalism and Synthesis of Urea» American Journal of Nephrology 19 (2): 290–294.  doi:10.1159/000013463. ISSN 0250-8095. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
6. ↑ Driesch, Hans; Ogden, C. K.. (1914). The history & theory of vitalism,. Macmillan and Co., limited, (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).