Charles Darwin

Charles Darwin
(1881) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Charles Robert Darwin
Jaiotza	The Mount (en) eta Shrewsbury, 1809ko otsailaren 12a
Herrialdea	Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua
Bizilekua	The Mount (en)
Lehen hizkuntza	English language in England (en)
Heriotza	Down House eta Shrewsbury, 1882ko apirilaren 19a (73 urte)
Hobiratze lekua	Westminster abadia
Familia
Aita	Robert Darwin
Ama	Susannah Wedgwood
Ezkontidea(k)	Emma Darwin  (1839ko urtarrilaren 29a -  1882ko apirilaren 19a)
Seme-alabak	ikusi Anne Darwin Francis Darwin William Erasmus Darwin Henrietta Darwin George Darwin Leonard Darwin Horace Darwin Charles Waring Darwin Elizabeth Darwin (en) Mary Eleanor Darwin (en)
Haurrideak	ikusi Erasmus Alvey Darwin Caroline Darwin Marianne Darwin (en) Emily Darwin (en) Susan Darwin (en)
Familia	ikusi Ursula Mommens (en) (birbiloba) Josiah Wedgwood II (osaba, aitaginarreba) Emma Darwin (lehengusina propio) Robin Darwin (birbiloba) Sarah Darwin (en) ()
Hezkuntza
Heziketa	Christ's College (en) University of Edinburgh Medical School (en) Shrewsbury School (en) (1818 - 1825) Edinburgheko Unibertsitatea (1825eko urria - : medikuntza Cambridgeko Unibertsitatea (1828ko urtarrila - : Teologia
Hezkuntza-maila	Artean graduatua Master of Arts (en) Legum Doctor (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Adam Sedgwick John Edmonstone (en)
Jarduerak
Jarduerak	geologoa, esploratzailea, bidaia idazlea, etologoa, naturalista, filosofoa, idazlea eta botanikaria
Parte-hartzailea Second voyage of HMS Beagle (en)
Enplegatzailea(k)	Royal Geographical Society
Lan nabarmenak	ikusi On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection Espezieen jatorriaz The Voyage of the Beagle (en) The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (en) The Expression of the Emotions in Man and Animals (en) Insectivorous Plants (en) The Power of Movement in Plants (en) The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms (en)
Jasotako sariak	ikusi Errege Domina  (1853) Copley Domina  (1864) Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena  (1868) Londresko Linneoren Elkarteko kide Fellow of the Royal Geographical Society Royal Societyko kidea Baly Medal  (1879) Fellow of the Geological Society of London Bressa Prize  (1875) Honorary doctor of Leiden University  (1875) Wollaston Domina Saria  (1859) Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi Darwin Domina
Influentziak	Thomas Malthus, John Herschel, Herbert Spencer, Buffon Kondea, David Hume, Johann Wolfgang von Goethe, Alexander von Humboldt, Charles Lyell eta Jean-Baptiste Lamarck
Kidetza	Royal Society Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia Suediako Zientzien Errege Akademia Amerikako Sozietate Filosofikoa Hungariako Zientzien Akademia Kultura patriotikorako silesiar elkartea Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia Linzeen Akademia Londresko Zoologia Elkartea Frantziako Zientzien Akademia Zientzien Errusiar Akademia Prusiako Zientzien Akademia Royal Geographical Society Zientzien Bavariar Akademia Accademia delle Scienze di Torino Plinian Society (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa agnostizismoa

Charles Robert Darwin (Shrewsbury, West Midlands, 1809ko otsailaren 12– Kent, South East England, 1882ko apirilaren 19) naturalista, geologo eta biologo ingelesa izan zen.^[1] Eboluzio biologikoaren ideia hautespen naturalaren bitartez proposatu zuelako ezaguna da, beste zientzialari batzuekin batera, hain zuzen, Alfred Russel Wallacekin. 1859. urtean Espezieen jatorria izeneko lana argitaratu zuen.^[2] Darwinen esanetan, bizidun espezie guztiek arbaso komun batetik eboluzionatu zuten hautespen naturalari esker. Eboluzioak komunitate zientifikoaren onespena lortu zuen, baina aldi berean, eboluzioa hautespen naturalaren ondorioz gertatzen zela azaltzen zuen teoriak ez zuen onarpenik izan 1930^[3]. urtera arte. Gaur egun, eboluzio modernoaren sintesiaren oinarriak jasotzen dira Darwinek idatzitako teorian.^[4] Teoriak egokitze batzuk jasan dituen arren, Darwinen aurkikuntzak abiapuntutzat hartzen dira Biologian, biziaren dibertsitatearen^[5] gainean egindako behaketen emaitzak azalpen logiko baten bitartez batzen dituelako.

Darwin 16 urterekin Edimburgoko Unibertsitatera medikuntza ikastera joan zen. Hala ere, denbora pasa ahala, medikuntzako ikasketak baztertu zituen ornogabe itsastarrak aztertzeko. Darwin medikuntza ikasten zegoenean, birritan ebakuntza-gela batean aritzeko aurkeztu zuen bere burua, eta bietan ihes egin zuen hunkituta. “Hau izan zen kloroformoaren zorioneko egunak baino lehenago”, idatzi zuen haren autobiografian.^[6] Geroago, Cambridgeo Unibertsitateak natur zientziekiko pasioa areagotzen lagundu zion. HMS Beagle-n egindako bost urteko bidaiak goi-mailako geologo moduan hartutako ospea sendotu zuen; haren behaketek eta teoriek Charles Lyel-ek proposatutakoapurkako aldaketa geologikoari buruzko ideiak babesten zituzten, eta Bidaiako egunerokoa izeneko liburua argitaratzeak idazle entzutetsu egin zuen.^[7]

Bizitza basatiaren antolamenduari buruz eta bere bidaian jasotako fosilei esker piztutako jakin-mina dela eta, Darwinek espezieen transmutazioari buruz ikertzen hasi zen, eta 1838. urtean, hautespen naturalaren eztabaidak plazaratu zituen arren, denbora behar zuen ikerketa sakon bat egiteko, eta haren lan geologikoek lehentasuna zuten.^[8] 1858. urtean bere teoria idazten zegoen bitartean, Alfred Russel Wallace-k antzeko ideia deskribatzen zuen saiakera bidali zion Darwin-i eta, horrela bien teorien baterako argitalpena egitera behartu zuen.^[9]

Bere funtsezko lana, Espezieen jatorria hautaketa naturalaren bidez, edo arrazen kontserbazioa bizitzarako borrokan hobetuta, 1859an argitaratua, naturan behatutako aniztasunaren azalpena, belaunaldietan eboluzioaren ondorioz metatutako aldaketei zor zaiola ezarri zuen.^[10] 1871an Gizakiaren bilakaera eta hautespen naturala Gizakiaren jatorria eta hautaketa sexuaren arabera liburuan landu zituen, eta ondoen baita Animalien eta gizakien emozioen adierazpena lanean (1872). Botanikari buruzko ikerketen azken lan batzuk ere argitaratu zituen, eta 1881an argitaratutako azken lanean Landare onddoen eraketa zizareen ekintzen bidez lurraren onddoak eta horien eragina lurraren eraketan jorratu zuen.^[11]

Darwin gizakiaren historiako pertsonaiarik garrantzitsuenetako bat bezala deskribatua izan da,^[12] eta bere lanaren aparteko izaera aitortuz, XIX. mendean erregetzakoa ez zen bost  pertsonaietako bat izan zen estatu hiletekin saritua, eta Westminster Abadian lurperatu zuten, John Herschel eta Isaac Newtonen ondoan.^[13]

1. ↑ (Ingelesez) Desmond, Moore, Browne, Adrian, James, Janet. (2004). "Darwin, Charles Robert". Oxford Dictionary of National Biography (online ed.). Oxford, England: Oxford University Press, pp. 241–244 or. ISBN [[Special:BookSources/doi:10.1093/ref:odnb/7176. ISBN 978-0-19-861411-1|doi:10.1093/ref:odnb/7176. ISBN 978-0-19-861411-1]]..
2. ↑ (Ingelesez) Coyne, Jerry A.. (2009). Why Evolution is True. Viking, pp. 8–11 or. ISBN 978-0-670-02053-9..
3. ↑ (Ingelesez) van Wyhe, John. (2007). ««Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?»» Journal of Victorian Culture (Notes and Records of the Royal Society 61) 13 (1): pp. 190-191.  doi:10.1353/jvc.0.0023. ISBN doi:10.1098/rsnr.2006.0171. ISSN 1750-0133. (Noiz kontsultatua: 2018-11-15).
4. ↑ (Ingelesez) Larson, Edward J.. (2004). Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory. Modern Library ISBN 978-0-679-64288-6..
5. ↑ «Darwin Online The Complete Works of Charles Darwin Online ✓» African Studies Companion Online (Noiz kontsultatua: 2018-11-15).
6. ↑ (Ingelesez) Glass, Bentley. (1959). Forerunners of Darwin. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, p. iv. or. ISBN 978-0-8018-0222-5..
7. ↑ (Ingelesez) van Wyhe, John. (2008). "Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch". Darwin Online.
8. ↑ (Ingelesez) Bowler, Peter J.. (2003). Evolution: The History of an Idea (3rd ed.). University of California Press, pp. 178–179, 338, 347 or. ISBN 978-0-520-23693-6..
9. ↑ (Ingelesez) Beddall, B. G.. (1968). "Wallace, Darwin, and the Theory of Natural Selection". Journal of the History of Biology. 1 (2), pp. 261–323 or. ISBN doi:10.1007/BF00351923..
10. ↑ (Ingelesez) Desmond, Moore,, Adrian, James. (1991). Darwin. London: Michael Joseph, Penguin Group, pp. 487–488, 500 or. ISBN 978-0-7181-3430-3..
11. ↑ (Ingelesez) Freeman, R. B.. (1977). The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist. Folkestone: Wm Dawson & Sons Ltd ISBN 978-0-208-01658-4..
12. ↑ (Ingelesez) "Special feature: Darwin 200". New Scientist.
13. ↑ (Ingelesez) "Westminster Abbey. Charles Darwin". Westminster Abbey, Home. Leff 2000, Darwin's Burial.