Galiarrak

Egiten

Galiarrak

Mota	talde etniko historiko
Honen parte	Zelta
Eponimoa	Galia
Geografia
Jatorria	Frantzia
Ondorengoa(k)	Kultura galiar-erromatarra

Galiarrak-ak (Latinez, Galii eta antzinako grezieraz, Γαλάται (galatai) Galian bizi ziren herritarrak ziren, Julio Zesarrek bere konkista militarren kontaketaren baitan definitu zuen zentzuan. Kontzeptu etno-kultural hori, Europako espazio kontinentalaren ikuspegi erromatarretik sortua, garai hartan antzinako geografoek gutxi ezagutzen zutena, gaur egungo Frantzia, Suitza, Belgikako lurraldeak, egungo Alemaniako mendebaldeko zati bat eta Italia iparraldea (Po ibaiaren harana) okupatu zituzten herri zelten multzoa izendatzeko erabili ohi da (adibidez, gaur egungo Treveris hiria, alemaniarra, orduko Galia Belgica lurraldean kokatuta dago).

Herri galiarrak kulturaren eta hizkuntzaren hainbat ezaugarrik elkar lotzen dituzte, bereziki zelten kultura materialak, arkeologian, La Tèneko kulturala izenaz ezagutzen dena, kontuan izan behar baita, zelta guztiek ez zutela La Tène kultura bere osotasunean bereganatu, eta zelta guztiei ez zietela galii deitu erromatarrek. Hizkuntzari dagokionez, gehienek galiera hizkuntza hitz egiten zuten, inskripzio ugariren bidez dokumentatu ahal izan dena. Julio Zesarrek aipatu zituen akitaniarrak, ez ziren galiarrak eta ez zuten galiera erabiltzen; euskal familiako hizkuntza edo euskararen aurrekaria izan zitekeen hizkuntzan hitz egiten baitzuten.

Galiarrez aparte, antzinako geografoek eta historiagileek hainbat azpimultzo eta kultura-talde identifikatu zituzten garai erromatarrean "Galiak" izendapenez ezagutuko zen lurraldean: Languedocen iberiarrak zeuden eta Proventzan ligurrak, biak ala biak antzinako zeltekin ere erlazionatzen zirenak. Mediterraneoko kostaldean egonik, eta bertako merkataritza eta kolonizazio mugimenduen eraginez, lehenago harremanetan egon ziren herri klasikoekin eta euren kultura oso helenizatuta zegoen. Galiarrak, K.a. II. mendetik aurrera eta, batez ere, Julio Zesarren konkistaren ondoren, akulturazio prozesu azkarra pairatzen du, Mediterraneoko merkataritza handiagatik eta Estatu erromatarrarekiko menpekotasunagatik. Galiarren kultura markatzaileak markatzaileak desagertu egiten dira pixkanaka, eta zati mugatuetan baino ez dute irauten; La Tène kultura materiala desagertu egiten da gure aroko I. mendearen hasieran; hizkuntza zelta praktikatzen jarraitzen da, eta idazten da, baina marjinala da, testu erlijiosoetara, egutegietara edo boto-eskaintzetara mugatua, latinak eskualdean izan zuen gorakadaren mesedetan. Galiarren panteoiek zati batean irauten dute, batzuetan Grezia eta Erromako jainkoekin nahastuta edo identifikatuta. Geroago, erromatar jainko-jainkosak hirietako kultu publikoetan inposatu ziren eta haien eragina handituko da Galietako probintzietan.

Frantses historiografian, kontuan hartzen da erromatarren eta galiarren artean egon zen nahasketa, eta horregatik, sortu zen kultura berri horri, galo-erromatarra deritzote.

Galiarren artean, izatez, nazio independente eta konfederazio asko zeuden; ez zuten batasunik ez eta zentralismo izpirik, eta dialekto zelten multzo bat hitz egiten zuten. Hala ere, enbor beretik sortuak zirela uste zuten, eta bazekiten, neurri batean, zer antzekotasunek lotzen zituzten, greziarren artean gertatu zenaren antzera. Elkartasun, asilo eta noizbehinkako laguntza militarreko betebeharrak sortzen zizkieten filiazio-lotura erreal edo mitiko horiei aldi-baterako aliantzak gehitzen zitzaizkien erregularki. Aliantza horien eta oreka geopolitikoen ondorioz, galiar herrietako batzuk beste herri boteretsuago batzuen bezero bihurtu ziren, federazioak osatzeko. Herri horiek guztiak gutxi gorabehera definituriko eta lurralde finko bati loturiko entitate politikoetan banaturik zeuden, inperio garaiko erromatar civitate-ak aitzindariak osatuz, Julio Zesarrek oppida ditu zituenak. Herri gehienek hiriburu bat zuten, hiriburu politiko edo erlijioso bat, bigarren mailako landa giroko komunitateez jositako eskualde batez inguratua. Egitura horiek, batzuetan, erromatarren garaian iraun zuten pagus-etan azpibanatuta zegoen civitas-en landa-ingurunean.

Galiarren kultura, arkeologikoki, La Tèneko kultura material zeltari lotuta dago . La Tèneko zibilizazioa kontinentean loratu zen Bigarren Burdin Aroan (Tène I).

Galiarren irudia distortsionatuta dago oraindik publikoaren baitan eta frantses prentsan, Bigarren Inperiotik eta Hirugarren Errepublikatik ezarritako estereotipo gehienak jasotzen baitituzte; galiarrei buruz ematen duten irudia da, bereziki, irakurtzen eta idazten ez dakien herri batena, gerlari ausarta baina basatiena, eta Frantziako «historia nazionalaren» adierazpen tipikoarena. «Gure arbasoak galiarrak», XIX. eta XX. mendean asko errepikatu zen esaldia izan zen .