Haragitze

Haragitzea^[1] edo haragiztatzea^[2] hiltzean gizabanakoen esentzia (adimen, arima, konorte edo energia) beste gorputzetara pasako den sinesmena da^[3][4]. Berez, ideia batzuk hartzen ditu bere barnean:

• Metenpsikosia.
• Transmigrazioa.
• Haragitzea.
• pizkundea.

Haragitzea dakarten sinesmen gehienetan, gizaki baten arima hilezkorra da, eta ez da sakabanatzen gorputz fisikoa hil ondoren. Hiltzean, arima haur jaioberri edo animalia bihurtzen da hilezkortasunarekin jarraitzeko. Transmigrazio hitzak, hil ondoren, arima bat gorputz batetik bestera igarotzea esan nahi du.

Haragitzea (punarjanma) indiar erlijioen erdigune bat da, hala nola hinduismo, budismo, jainismo eta sikhismoan, eta, nahiz eta talde hindu eta budistek ez duten haragitzean sinesten, geroko bizitza batean bai sinesten dute^[5][6][7][8]. Hainbat formatan, sineskizun esoteriko gisa agertzen da judaismoaren korronte askotan, zenbait erlijio paganotan, Wicca barne, eta Amerikako herri indigenen^[9] eta Australiako indigenen zenbait sinesmenetan (nahiz eta gehienek beste mundu batean edo izpirituan sinesten duten). Arimaren birsortze edo migrazioari buruzko sineskizun bat (metenpsikosia) Antzinako Greziako zenbait figura historikok adierazi zuten, hala nola Pitagorasek, Sokratesek eta Platonek^[10].

Kristautasunaren eta islamaren barruan talde gehienek gizabanakoak haragitzen direnik uste ez duten arren, erlijio horietako talde partikularrek erreferentzia egiten diote haragitzeari; talde horien artean daude: Kataroak, Alauiak, Druzoren^[10] eta Rosenkreutz elkarteko^[11] jarraitzaile historiko eta garaikide nagusiak. Neoplatonismoaren, orfismoaren, hermetismoaren, manikeismoaren eta erromatar garaiko gnostizismoaren ezaugarri ziren sekta horien eta haragitzeari buruzko sinesmenen arteko harreman historikoek eta Indiako erlijioek interesa sortu dute ikerketa akademiko berrian^[12]. Azken hamarkadetan, europar eta iparramerikar askok interesa azaldu dute haragitzean^[13], eta hori lan garaikide askok aipatzen dute.

Aukera guztietan, arimak gorputzez gorputz bidaia egiten du azkenekoz askapena lortu arte. Hala ere, badaude arimarik gabeko haragiztatzea bultzatzen duten ideiak ere:

• metensomatosia
• palingenesia.

Haragiztatzearen sinesmena jada antzinaroko erlijioetan existitzen zen eta ekialdean erlijio nagusiek (hinduismoak, budismoak edota taoismoak) onartzen dute. Erlijio judeo-kristauek (kristautasunak, judaismoak edota islamak), berriz, ez dute ideia onartzen, nahiz eta zenbait heresia aldekoa izan.

1. ↑ Euskaltzaindiaren hiztegia, haragitze, Euskaltzaindia
2. ↑ Euskaltzaindiaren hitegia, haragiztatze, Euskaltzaindia
3. ↑ (Ingelesez) McClelland, Norman C.. (2018-10-15). Encyclopedia of Reincarnation and Karma. McFarland ISBN 978-0-7864-5675-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
4. ↑ (Ingelesez) Juergensmeyer, Mark; Roof, Wade Clark. (2011-10-18). Encyclopedia of Global Religion. SAGE Publications ISBN 978-1-4522-6656-5. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
5. ↑ Juergensmeyer & Roof 2011, 271–272 orr. .
6. ↑ (Ingelesez) Laumakis, Stephen J.. (2008-02-21). An Introduction to Buddhist Philosophy. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-46966-1. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
7. ↑ Rita M. Gross. (1993). Buddhism after patriarchy. State University of New York Press ISBN 978-0-7914-1404-0. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
8. ↑ (Ingelesez) Gavin Flood. 2023-10-24 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
9. ↑ Gananath Obeyesekere, Imagining Karma: Ethical Transformation in Amerindian, Buddhist, and Greek Rebirth. University of California Press, 2002, p. 15
10. ↑ ^{a b} see Charles Taliaferro, Paul Draper, Philip L. Quinn, A Companion to Philosophy of Religion. John Wiley and Sons, 2010, p. 640, Google Books Archived 2022-12-12 at the Wayback Machine
11. ↑ «The Rosicrucian Christianity Lectures, Lecture 1 - 3» www.rosicrucian.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
12. ↑ An important recent work discussing the mutual influence of ancient Greek and Indian philosophy regarding these matters is The Shape of Ancient Thought by Thomas McEvilley
13. ↑ (Norvegieraz [bokmål]) Haraldsson, Erlendur. (2006-01). «Popular psychology, belief in life after death and reincarnation in the Nordic countries, Western and Eastern Europe» Nordic Psychology 58 (2): 171–180.  doi:10.1027/1901-2276.58.2.171. ISSN 1901-2276. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).