Hidrogeno lotura

Hidrogeno lotura (batzuetan era okerrean hidrogeno zubi deitua) atomo edo talde elektronegatibo batekin [normalean nitrogenoarekin (N), oxigenoarekin (O) edo fluorrarekin (F)] kobalenteki lotuta dagoen hidrogeno atomo baten (H) eta elektroi bikote ez lotzaile bat duen beste atomo elektronegatibo baten (normalean nitrogenoa, oxigenoa edo fluorra) arteko erakarpen indar elektrostatiko bat da. Lotura mota honetan hidrogenoa duen taldeari hidrogeno lotura emaile (donor, Dn) deitzen zaio eta elektroi bikote ez lotzailea duenari hidrogeno lotura hartzaile (acceptor, Ac) deritzo. IUPAC erakundearen arabera elkarrekintza hau Dn-H···Ac bezala adieraztea gomendatzen da, non zuzen jarraiak lotura kobalentea adierazten duen eta zuzen ez jarraiak hidrogeno lotura.^[1] Dipolo-dipolo indar elektrostatikoetan oinarritzen den molekularteko indar bat da baina gaur egungo ebidentziek, lotura honen izaera, elkarrekintza kobalentearekin lotuago dagoela ikusi dute.^[2]

Lotura hauek intermolekularrak (bananduta dauden molekulen artekoak) edo intramolekularrak (molekula berdineko taldeen artean) izan daitezke.^[3][4][5][6] Atomo emaileen edo hartzaileen izaeraren, geometriaren eta ingurunearen arabera hidrogeno loturaren energia 1 eta 40 kcal/mol artekoa izan daiteke.^[7] Beraz van der Waals dipolo-dipolo indarrak baino sendoagoak eta lotura guztiz kobalente edo ionikoak baino ahulagoak dira. Lotura mota hauek molekula ez-organikoetan (uraren egituran) zein organikoetan (ADNearen egituran) ager daitezke.

Nitrogenoa, oxigenoa eta fluorra duten molekulen propietate fisiko eta propietate kimiko ez ohiko asko hidrogeno loturen bidez azaldu da. Adibidez, tabla periodikoko 16. taldeko hidruroen irakite puntuak konparatzean uraren irakite puntua altuegia da (100 °C), molekulen arteko hidrogeno loturen ondorio.^[8] Molekula barneko hidrogeno loturak aldiz, proteinen bigarren eta hirugarren mailako egituren erantzuleak dira.

Tradizionalki nitrogenoari, oxigenoari eta fluorrari lotutako ezaugarri berezi bat bezala aztertu da baina hidrogeno lotura ahulenak sufrearekin, kloroarekin edota karbonoarekin lotuta dauden hidrogenoek egiten dituztela ikusi da.^[9] Atomo hauek hidrogeno lotura emale edo hartzaile bezala joka dezakete, bereziki karbonoaren inguruko atomorenbat oso elektronegatiboa denean (kloroformoan, aldehidoetan edo azetileno terminaletan adibidez).^[10][11]

Pixkanaka N, O eta F atomoak ez diren hidrogeno lotura emaile ahul gehiago onartuz joan dira, hidrogenoarekin elektronegatibotasun diferentzia ez oso handiak dituztenak. Elkarreragin ez tradizional hauek oso ahulak diren arren (~1kcal/mol), garrantzitsuak dira eta aztertuak eta onartuak izan dira adibidez kimika farmazeutikoan errezeptore-ligando motako elkarrekintzetan edo materialen zientzian intra/intermolekularrak diren elkarrekintzetan. Horregatik hidrogeno loturen definizioa handitzen joan da lotura ahul hauek kontuan izateko. IUPACeko lankide batzuk, 2011an definizio berritu bat argitaratu zuen Pure and Applied Chemistry aldizkarian:

"The hydrogen bond is an attractive interaction between a hydrogen atom from a molecule or a molecular fragment X–H in which X is more electronegative than H, and an atom or a group of atoms in the same or a different molecule, in which there is evidence of bond formation."^[12]

Hidrogeno lotura, lotura baten eraketaren frogaren bat dagoen, X-H motako molekula edo fragmentu molekular bateko eta molekula berdineko edo desberdineko atomo baten edo atomo batzuen arteko elkarrekintza erakargarri bat da non X hidrogenoa baino elektronegatiboagoa den atomo bat den.

Irizpide zerrenda luze eta zehatz baten parte, IUPACek elkarrekintza erakargarria elektrostatikarengatik (multipolar-multipolar edo multipolar-induzitu multipolar elkarrekintzak), kobalentziarengatik (orbitalaren gainezarpenagatiko karga transferentzia) eta dispertsioarengatik (London indarrak) sortzen dela azaldu du eta sistema bakoitzaren arabera irizpide bakoitzak garrantzia erlatibo handiagoa duela. Hala ere, dispertsio indarrak garrantzitsuak diren kasuak irizpide honetatik kanpo uztea gomendatzen da, Ar---CH4 eta CH4---CH4 motako sistemak adibidez.^[1]

Hala ere, oraindik liburu gehienetan hidrogeno loturen definizioa modu tradizionalean ematen da, hidrogeno elektropositibo eta nitrogeno, oxigeno edo fluor elektronegatibo baten arteko lotura dela esanez eta elektronegatibotasunarekin arrazoituz.

Hidrogeno lotura sinpleena ur molekulan dago. Ur molekula batek bi hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat ditu. Bi ur molekulek hidrogeno lotura bat era dezakete, hau ur dimeroa bezala ezagutzen da eta eredu moduan erabiltzen da. Zenbat eta molekula gehiago egon, ur likidoaren kasuan bezala, lotura gehiago dira posible ur molekulako oxigenoak bi elektroi pare dituelako aske. Oxigenoaren elektroi pare bakoitzak beste bi ur molekuletako hidrogeno atomoekin loturak era ditzake. Beraz, ur molekula bakoitza beste lau molekulei elkar daiteke (oxigenoaren elektroiei libreei esker bi molekuletara eta hidrogeno atomoei esker beste bitara).

1. ↑ ^{a b} Arunan, Elangannan; Desiraju, Gautam R.; Klein, Roger A.; Sadlej, Joanna; Scheiner, Steve; Alkorta, Ibon; Clary, David C.; Crabtree, Robert H.; Dannenberg, Joseph J. (2011-07-08). "Definition of the hydrogen bond (IUPAC Recommendations 2011)". Pure and Applied Chemistry. 83 (8): 1637–1641. doi:10.1351/PAC-REC-10-01-02. ISSN 1365-3075
2. ↑ Weinhold, Frank; Klein, Roger A. (2014). "What is a hydrogen bond? Resonance covalency in the supramolecular domain". Chemistry Education Research and Practice. 15: 276–285. doi:10.1039/c4rp00030g.
3. ↑ Pimentel, G. The Hydrogen Bond Franklin Classics, 2018), ISBN 0343171600
4. ↑ Jeffrey, G. A.; An introduction to hydrogen bonding; Oxford university press New York, 1997. ISBN 0195095499
5. ↑ Jeffrey, G. A.; Saenger, W. Hydrogen bonding in biological structures; Springer: Berlin, 1994, 2012 Springer; ISBN 3540579036
6. ↑ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version:  (2006–) "hydrogen bond". doi:10.1351/goldbook.H02899
7. ↑ Steiner, Thomas (2002). "The Hydrogen Bond in the Solid State". Angew. Chem. Int. Ed.41: 48–76. doi:10.1002/1521-3773(20020104)41:1<48::AID-ANIE48>3.0.CO;2-U.
8. ↑ Sabin, John R. (1971). "Hydrogen bonds involving sulfur. I. Hydrogen sulfide dimer". J. Am. Chem. Soc. 93 (15): 3613–3620. doi:10.1021/ja00744a012
9. ↑ Desiraju, G. R. and Steiner, T. The Weak Hydrogen Bond: In Structural Chemistry and Biology , International Union of Crystallography;2001, ISBN 0198509707
10. ↑ Nishio, M.; Hirota, M.; Umezawa, Y. The CH–π Interactions; Wiley-VCH, New York, 1998. • Wiley-VCH; 1998) ISBN 0471252905
11. ↑ Nishio, M (2011). "The CH/[small pi] hydrogen bond in chemistry. "Title". Phys. Chem. Chem. Phys. 13: 13873–13900. doi:10.1039/c1cp20404a.
12. ↑ Arunan, Elangannan; Desiraju, Gautam R.; Klein, Roger A.; Sadlej, Joanna; Scheiner, Steve; Alkorta, Ibon; Clary, David C.; Crabtree, Robert H.; Dannenberg, Joseph J.; Hobza, Pavel; Kjaergaard, Henrik G.; Legon, Anthony C.; Mennucci, Benedetta; Nesbitt, David J. (2011). "Definition of the hydrogen bond". Pure Appl. Chem. 83 (8): 1637–1641. doi:10.1351/PAC-REC-10-01-02