Hormona

Hormonak zelula batek edo zelula multzo batek odolera jariatu ondoren beste zelula batzuetan eragin fisiologikoa duten substantziak dira^[1]. Kimikaren ikuspuntutik, hormonak izaera organikoko molekulak dira, batez ere proteikoak, eta, beren funtzioa (hau da, aktiboak dira), oso kopuru txikian betetzen dute^[2].

Eragina jariatutako lekutik hurbil ematen duten hormonak autokrinoak dira; eragina urruti ematen dutenak aldiz, parakrinoak.

Hormonak guruin endokrinoek jariatzen dituzte. Jariatu ondoren zirkulazio sistemaren bidez organismoko ehun guztietara heltzen dira, ehun bakoitzean eragin espezifiko bat burutuz.

Endokrinologia da giza molekula horiei eragiten dieten gaixotasunak aztertu, prebenitu eta tratatzeaz arduratzen den espezialitate medikoa.

Hormonak beharrezkoak dira animaliak, landareak eta onddoak behar bezala garatzeko. Hormona baten definizio zabala dela eta (bere ekoizpen-gunetik urrun eragiten dituen seinale-molekula gisa), molekula mota ugari, hormona gisa sailka daitezke. Hormonatzat har daitezkeen substantzien artean daude: eikosanoideak (adib., prostaglandinak eta tronboxanoak), esteroideak (adib., estrogenoak eta brasinosteroideak), aminoazidoetatik eratorriak (adib., adrenalina eta auxina), proteinak edo peptidoak (adib., intsulina eta CLE peptidoak) eta gasak (adib., etilenoa eta oxido nitrikoa).

Hormonak organoen eta ehunen artean komunikatzeko erabiltzen dira. Ornodunetan, hormonak prozesu ugari erregulatzeaz arduratzen dira, esaterako, prozesu fisiologikoak eta jokabide-jarduerak, hala nola digestioa, metabolismoa, arnasketa, zentzumen-pertzepzioa, loa, iraizketa, edoskitzea, estresaren indukzioa, hazkundea eta garapena, mugimendua, ugalketa eta aldartearen manipulazioa^[3][4][5]. Landareetan, hormonek garapenaren ia alderdi guztiak modulatzen dituzte, ernetzetik zahartzeraino^[6].

Hormonek urrutiko zelulei eragiten diete xede-zelularen proteina-hartzaile espezifikoei lotuz, eta, ondorioz, zelulen funtzioan aldaketa bat ematen da. Hormona bat hartzaileari lotzen zaionean, normalean, geneen transkripzioa aktibatzen duen seinale- eta transdukzio-bide bat aktibatzen da, eta, ondorioz, xede-proteinen adierazpena areagotzen da. Hormonek efektu genomikoekin sinergia duten bide ez-genomikoetan ere jardun dezakete^[7]. Uretan disolbagarriak diren hormonek (adibidez, peptidoak eta aminek), orokorrean, xede-zelulen gainazalean jarduten dute bigarren mezularien bidez. Lipidotan disolbagarriak diren hormonak (esteroideak adibidez), normalean, xede-zelulen (zitoplasmatikoak zein nuklearrak) mintz plasmatikoetatik igarotzen dira haien nukleoen barruan jarduteko. Brasinosteroideak, polihidroxisteroide mota bat, landare-hormonen seigarren klasea da, eta minbiziaren aurkako sendagai gisa erabilgarria izan daiteke endokrino sistemari sentikor diren tumoreetan apoptosia eragiteko eta landareen hazkundea mugatzeko. Lipidotan disolbagarriak izan arren, zelulen gainazalean lotzen zaizkio hartzaileari^[8].

Ornodunetan, guruin endokrinoak dira seinaleztapen sistema endokrinora hormonak jariatzen dituzten organo espezializatuak. Hormonen jariapena seinale biokimiko espezifikoei erantzunez gertatzen da, eta, maiz, atzeraelikadura negatiboaren erregulazioaren menpe dago. Adibidez, odol azukre altuek (serum glukosa kontzentrazioa) intsulinaren sintesia sustatzen dute. Ondoren, intsulinak glukosa maila murrizteko eta homeostasia mantentzeko jarduten du intsulina maila murriztuz. Jariatzean, uretan disolbagarriak diren hormonak erraz garraiatzen dira zirkulazio-sisteman zehar. Lipidotan disolbagarriak diren hormonek plasmako glukoproteinekin lotu behar dira (adibidez, tiroxina lotzeko globulina [TBG]) ligando-proteina konplexuak sortzeko. Hormona batzuk, hala nola intsulina eta hazkuntza hormonak, dagoeneko guztiz aktibo, odolera aska daitezke. Beste hormona batzuk, prohormona izenekoak, zelula jakin batzuetan aktibatu behar dira normalean zorrotz kontrolatuta egon ohi diren urrats batzuen bidez^[9]. Sistema endokrinoak hormonak zuzenean jariatzen ditu odolera, normalean kapilar leihodunen bidez; sistema exokrinoak, berriz, hodiak erabiliz, zeharka jariatzen ditu hormonak. Funtzio parakrinoa duten hormonak espazio interstizialetan zehar zabaltzen dira hurbileko xede-ehunetara.

Landareek ez dituzte hormonak jariatzeko organo espezializaturik, nahiz eta hormonen ekoizpenaren banaketa espaziala egon badagoen. Adibidez, auxina hormona hosto gazteen puntetan eta kimuaren meristemo apikalean sortzen da, batez ere. Guruin espezializatu ezak esan nahi du hormona ekoizteko gune nagusia alda daitekeela landare baten bizitzan, eta ekoizpen gunea landarearen adinaren eta ingurunearen menpe dago^[10].

1. ↑ Shuster M. (2014-03-14). Biology for a Changing World, with Physiology. (Second. argitaraldia) New York, NY: W. H. Freeman ISBN 978-1-4641-5113-2. OCLC .884499940.
2. ↑ (Gaztelaniaz) Curtis Barnes, Biologia. (1924). «40» Las glándulas y sus productos. Medica Panamericana, 834 or. ISBN 9500603756..
3. ↑ Neave N. (2008). Hormones and behaviour: a psychological approach. Cambridge: Cambridge Univ. Press ISBN 978-0-521-69201-4..
4. ↑ Gibson CL. (2010). «Hormones and Behaviour: A Psychological Approach (review)» Perspectives in Biology and Medicine (Project Muse) 53 (1): 152–155.  doi:10.1353/pbm.0.0141. ISSN 1529-8795..
5. ↑ «Hormones» MedlinePlus (U.S. National Library of Medicine).
6. ↑ (Ingelesez) Hormone - The hormones of plants. .
7. ↑ Ruhs S, Nolze A, Hübschmann R, Grossmann C. (July 2017). «30 Years of the Mineralocorticoid Receptor: Nongenomic effects via the mineralocorticoid receptor» The Journal of Endocrinology 234 (1): T107–T124.  doi:10.1530/JOE-16-0659. PMID 28348113..
8. ↑ Wang ZY, Seto H, Fujioka S, Yoshida S, Chory J. (March 2001). «BRI1 is a critical component of a plasma-membrane receptor for plant steroids» Nature 410 (6826): 380–3.  doi:10.1038/35066597. PMID 11268216. Bibcode: 2001Natur.410..380W..
9. ↑ Miller BF, Keane CB. (1997). Miller-Keane Encyclopedia & dictionary of medicine, nursing & allied health.. (6th. argitaraldia) Philadelphia: Saunders ISBN 0-7216-6278-1. OCLC .36465055.
10. ↑ Plant Hormones/Nutrition. .