Kongoko Errepublika Demokratikoa

Kongoko Errepublika Demokratikoa
République Démocratique du Congo (fr) Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi (ki) Republíki ya Kongó Demokratíki (li) Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (sw) Ditunga dia Kongu wa Mungalaata (ts)
Goiburua: Justice, Paix, Travail ("Justizia, Bakea, Lana")
flag of the Democratic Republic of the Congo (en) Arms of the Democratic Republic of the Congo (en)
Kokapena munduan   Mapa politikoa
Geografia
Hiriburua	Kinshasa 4°19′19″S 15°18′43″E
Azalera	2.344.858 km² Ura %3,3
Punturik altuena	Stanley mendia
Punturik sakonena	Ozeano Atlantikoa (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Afrika Erdiko Errepublika, Hego Sudan, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzania, Zambia, Angola, Kongoko Errepublika, Sudan, Kamerun eta Ruanda
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika
Kongoko Errepublika Demokratikoko presidentea	Félix Tshisekedi
Legebiltzarra	Parliament of the Democratic Republic of the Congo (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Afrika Australaren Garapenerako Komunitatea Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak Afrikar Batasuna Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Economic Community of Central African States (en) Frankofonia Garapeneko Afrikako Bankua Gulf of Guinea Commission (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea OHADA (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	105.789.731
Dentsitatea	45,12 bizt/km²
Talde etnikoak	ikusi Mongo (en) , Luba people (en) , Kongo etnia, Mangbetu people (en) eta Zande people (en)
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Central Teke (en) , Congo Swahili (en) , Pelende (en) , Lonzo (en) , Seba, Mongo (en) , Amba (en) , Lendu (en) , Lika (en) , Konjo (en) , Bala (en) , Chokwe (en) , Bembe (en) , Mbala (en) , Mayogo (en) , Mbole (en) , Ngiri (en) , Bhele (en) , Mbo (en) , Mbesa (en) , Binza (en) , Binji (en) , Guru (en) , Budu (en) , Bwile (en) , Bangubangu (en) , Sanga (en) , Bushong (en) , Mituku (en) , Beeke (en) , Furu (en) , East Teke (en) , Zimba (en) , Ngelima (en) , Ndunga (en) , Ngbee (en) , Mvuba (en) , Tetela (en) , Logoti (en) , Shi (en) , Bozaba (en) , Bwela (en) , Buyu (en) , Ngiti (en) , Ndolo (en) , Ndo (en) , Aushi (en) , Nyanga-li (en) , Nyali (en) , Nyanga (en) , Pagibete (en) , Bila (en) , Bira (en) , Ombo (en) , Baka (en) , Dengese (en) , Dzando (en) , Nkutu (en) , Enya (en) , Fuliiru (en) , Pende (en) , Bendi (en) , Hungana (en) , Bwa (en) , luna (en) , Baali (en) , Poke (en) , Bomboma (en) , Gendza (en) , Salampasu (en) , Hunde (en) , Mamvu (en) , Ngando (en) , Foma (en) , Hema (en) , Ndaka (en) , Hendo (en) , Hemba (en) , Lombo (en) , Havu (en) , Budza (en) , Ruund (en) , Nzakara (en) , Keliko (en) , Sere (en) , Ngbinda (en) , Sengele (en) , Monzombo (en) , Mbandja (en) , Mbaka (en) , Holoholo (en) , Kisongye (en) , Ngombe (en) , Suku (en) , Kaiku (en) , Kabwari (en) , Sonde (en) , Songola (en) , Soko (en) , Kete (en) , Tagbo (en) , Holu (en) , Nande (en) , Kari (en) , Ngbundu (en) , Lese (en) , Loki (en) , Talinga (en) , Kwese (en) , Moingi (en) , Kanyok (en) , Tabwa (en) , Kele (en) , Lugbarati (en) , Kango (en) , Mba (en) , Komo (en) , Kusu (en) , Lalia (en) , Lala-Bisa (en) , Vanuma (en) , Tembo (Kitembo) (en) , Lengola (en) , Mangbutu (en) , Wongo (en) , Boma (en) , Londo (en) , Losengo (en) , Lwalu (en) , Ma (en) , Ding (en) , Yela (en) , Dongo (en) , Gbanzili (en) , Alur (en) , Avokaya (en) , Yaka (en) , Mündü (en) , Mfinu (en) , Lamba (en) , Ngbaka Gbaya (en) , Mpuono (en) , Omi (en) , Lele (en) , Pambia (en) , Sakata (en) , Luba-Katanga (en) , Lingala, Tiene (en) , Yansi (en) , Mangbetu (en) , Asoa (en) , frantses, Bemba (en) , Mono (en) , Lunda (en) , Kaonde (en) , Kikongo, kinyaruanda, Sango, Bango (en) , Bangba (en) , Luba-Kasai (en) , Barambu (en) , Bamwe (en) , Kakwa (en) , Gobu (en) , Kela (en) , Kiyombe (en) , Togbo-Vara Banda (en) , Mabaale (en) , Gilima (en) , Mayeka (en) , Yamongeri (en) , Langbashe (en) , Ntomba (en) , Nyindu (en) , San Salvador Kongo (en) , Ngongo (en) , Likila (en) , Samba (en) , Tembo (en) , Kango-Sua (en) , Ndobo (en) , Hamba (en) , Kpala (en) , Lombi (en) , Kwami (en) , Kanu (en) , Lega-Shabunda (en) , Nsong (en) , Ngundu (en) , Yango (en) , Joba (en) , Lega-Mwenga (en) , Southern Ngbandi (en) , Northern Ngbandi (en) , Mid-Southern Banda (en) , Buraka (en) , Boko (en) , Kituba (Democratic Republic of Congo) (en) , Ngwii (en) , Efe (en) , Zande (en) , Bangala (en) , Ntomba-Bolia (en) , Bangi (en) eta Bomboli (en)
Ezkontzeko adina	gizonezko: 18 emakumezko: 15
Emankortasun-tasa	6,006 (2014)
Bizi-itxaropena	59,621 (2016)
Giniren koefizientea	42,1 (2012)
Giza garapen indizea	0,479 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	37.241.300.948,659 $ (2017)
BPG per capita	462 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	72.319.029.068 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	889,096 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	2,4 % (2016)
Erreserbak	695.398.161 $ (2017)
Inflazioa	22,9 % (2016)
Historia
Sorrera data: 1960ko ekainaren 30a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+243
ISO 3166-1 alpha-2	CD
ISO 3166-1 alpha-3	COD
Ordu eremua	ikusi UTC+01:00 Équateur (en) , Bandundu Province (en) , Kinshasa, Kongo-Central : UTC+02:00 Maniema, Hego Kivu, Ipar Kivu, Katanga, Ekialdeko Kasaï, Kasaï-Occidental (en) , Orientale Province (en)
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.europar loki, AC power plugs and sockets: British and related types (en) eta Type E (en)
Internet domeinua	.cd

Kongoko Errepublika Demokratikoa^[1] (frantsesez: République démocratique du Congo, kikongoz: Repubilika ya Kongo Demokratiki, swahiliz: Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, lingalaz: Republíki ya Kongó Demokratíki, tshiluberaz: Ditunga dia Kongu wa Mungalaata), batzuetan Kongo-Kinshasa deitua, Erdialdeko Afrikako estatu burujabea da. Afrika Erdiko Errepublika eta Hego Sudanekin du muga iparraldean, Uganda, Ruanda, Burundi eta Tanzaniarekin ekialdean, Zambia eta Angolarekin hegoaldean, eta Kongoko Errepublika, Kabinda (Angola) eta Ozeano Atlantikoarekin mendebaldean. 2.345.409 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 91,9 milioi biztanle zituen 2019an.^[2] Kinshasa da hiriburua eta hiri nagusia.

Afrikako herrialderik zabalenetan bigarrena da, Aljeriaren ondotik, eta zatirik handienean Kongo ibaiaren arroan kokaturik dago. 200 etnia baino gehiago bizi dira bertan, gehienak bantuak. Frantsesa da hizkuntza ofiziala, baina hizkuntza eta dialekto ugari mintzatzen dira; horietako lau nazio hizkuntzatzat harturik daude: lingala (lingua franca), swahilia, kikongoa eta tshilubera.^[3]

Baliabide naturalei dagokienez, Afrikako eta munduko herrialde aberatsenetakoa da. Oparotasun natural hori, ordea, bedeinkapena baino gehiago zigorra izan da.^[4] Garai kolonialean, Belgikako errege Leopoldok haren jabetza pribatua balitz bezala agindu zuen. Agintariek helburu bakarra zuten: mineralak ustiatu esklaboen lan eskua erabiliz.^[5] 1960an independentzia lortu zuenetik, formalki gutxienez hiru gerra zibil pairatu ditu herrialdeak, baina gobernu zentralaren eta hainbat miliziaren arteko gatazkak etengabeak izan dira.^[4] Gerra hauspotzeko erabili dituzte talde armatuek mineral preziatuak, eta gobernu ustel, nazioarteko multinazional eta gerraren jauntxo ugari erakarri dituzte. Kongoko Bigarren Gerrak (1998-2003) 5,4 milioi pertsona baino gehiago hil zituen, eta ia bi milioi errefuxiatu eragin.^[5] Gatazka horiek herrialdea izugarri pobretu dute: 2018an, 189 herrialdetatik 176. postuan zegoen NBEko Giza Garapenaren Indizean.^[6]

1. ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
2. ↑ Report for Selected Countries and Subjects: Democratic Republic of the Congo. International Monetary Fund, imf.org (Noiz kontsultatua: 2019-06-30).
3. ↑ Kongoko Errepublika Demokratikoa. Berria Estilo Liburua, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-6-30).
4. ↑ ^{a b} Rodriguez, Mikel. Aberats izatearen zigorra. Berria egunkaria, 2011ko abenduak 9, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-6-30).
5. ↑ ^{a b} Garcia, Adrian. Kongoko Errepublika Demokratikoa: Zorigaiztoko aberastasuna. Berria egunkaria, 2014ko uztailak 26, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-6-30).
6. ↑ 2018 Statistical Update: Latest Human Development Index (HDI) Ranking. Human Development Reports, hdr.undp.org (Noiz kontsultatua: 2019-6-30).