Suleiman I.a

Suleiman I.a
Irudi gehiago
Otomandar Inperioko sultana 1520ko urriaren 10a - 1566ko irailaren 17a ← Selim I.a - Selim II.a →
Bizitza
Jaiotza	Trabzon, 1494ko azaroaren 6a
Herrialdea	Otomandar Inperioa
Bizilekua	Topkapı jauregia
Heriotza	Szigetvár (en) , 1566ko irailaren 6a (71 urte) (71 urte)
Hobiratze lekua	Tomb of Suleiman the Magnificent (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: disenteria
Familia
Aita	Selim I.a
Ama	Hafsa Sultan
Ezkontidea(k)	Gülfem Hatun (en) Fülane Hatun (en) Mahidevran (en)  (1514 -  1566ko irailaren 7a) Hürrem Sultan  (1531 (egutegi gregorianoa) -  1558ko apirilaren 15a (egutegi gregorianoa))
Bikotekidea(k)	ikusi Fülane Hatun (en) Gülfem Hatun (en)
Seme-alabak	ikusi Şehzade Mustafa Şehzade Mehmed Mihrimah Sultan Selim II.a Şehzade Bayezid Şehzade Murad (en) Raziye Sultan (en) Șehzade Cihangirs Şehzade Abdullah Fatma Nur (en) Şehzade Mahmud (en) Noor sultan (en)
Haurrideak	ikusi Hatice Sultan Beyhan Sultan (en) Şah Huban Sultan (en) Fatma Sultan (en) Hafize Sultan (en)
Leinua	Osmanliar Dinastia
Hezkuntza
Hizkuntzak	turkiera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, agintaria, legegilea, buruzagi militarra, politikaria eta Sultana
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	islama

Suleiman I.a (otomandar turkieraz: سليمان , Suleymān; turkieraz: Süleyman; (Trabzon, 1494ko azaroaren 6a - Szigetvár, 1566ko irailaren 6a) Otomandar Inperioko hamargarren sultana izan zen. Haren erregealdiak 1520 eta 1566 artean iraun zuen, eta luzeena izan zen. Bere maila handienetara eraman zuen Inperioa. Bere administrazioaren mendean, Otomandar estatuak, gutxienez, 25 milioi pertsona gobernatzen zituen^[1]. Mendebaldean, Suleiman Bikaina edo Handia du ezizentzat^[2]; Ekialdean, berriz, Legegile deritze (turkieraz: Kanuni; arabieraz: القانونى, al‐Qānūnī), otomandar sistema legala guztiz eraberritu zuelako.

Aita, Selim I.a sultana, ordezkatu zuen 1520ko irailean, eta erregealdia hasi zuen Erdialdeko Europan eta Mediterraneoan potentzia kristauen aurkako kanpaina militarrari hasiera emanez. Belgrad 1521ean erori zen; 1522-1523an, Rodasen txanda izan zen, San Joaneko Zaldunen menderatze luzetik kenduz. Mohácseko guduan, 1526ko abuztuan, Suleimanek Hungariako indar militarra suntsitu zuen, eta Luis II.ak, hungariar erregeak berak, bizia galdu zuen. Safaviden Inperioarekin gatazkan zebilela, Ekialde Hurbileko zati handi bat (Bagdad barne) eta Afrika iparraldeko eremu zabalak ere bereganatu zituen, Aljeriako mendebalderaino. Bere agindupean, otomandar flotak itsasoak menderatzen zituen Mediterraneotik Itsaso Gorriraino, Persiako golkoa zeharkatzen zuena.

Hedatzen ari zen inperio baten buruan, Suleimanek lege-aldaketa garrantzitsuak sustatu zituen gizartearen, hezkuntzaren, fiskalitatearen eta zuzenbide penalaren arloetan. Ebussuud Efendi inperioko funtzionario judizial nagusiarekin lankidetzan egindako erreformek bi zuzenbide otomandarren arteko harremana harmonizatu zuten: Estatuko zuzenbidea (Kanun) eta erlijio-zuzenbidea (Shari'ah). Suleiman poeta eta urregile bikaina ere izan zen, baita kulturaren mezenas handia ere. Otomandar Inperioaren «Urrezko Aroa» gainbegiratu zuen, eta, ondorioz, haren garapen artistikoa, literarioa eta arkitektonikoa sustatu zituen.

Poeta izateaz gain, kultura eta arteak bultzatu zituen bere erresuman. Sei hizkuntza menderatzen zituen: otomandar turkiera, arabiera, serbiera, txagataiera, persiera eta urdua.

Otomandar ohitura hautsiz, Hürrem Sultanekin, bere haremeko neska batekin, ezkondu zen, Ruteniako jatorria zuen kristaua, islamera bihurtu zena; Mendebaldean Roxelana izenez ezagutu zen, beharbada, ile gorria zuelako^[3].​ Haren semeak, Selim II.ak, ordezkatu zuen aita hil zenean, 1566an, berrogeita sei urteko erregealdiaren ondoren. Gainerako balizko oinordekoak (Sehzade Mehmed eta Sehzade Mustafa) hilda zeuden dagoeneko; lehenengoa, baztangaz hil zen, eta, bigarrena, itota. Beste seme bat, Şehzade Bayezid, 1561ean exekutatu egin zuten, lau semeekin batera, sultanaren beraren aginduz, hark antolatutako matxinada baten ondoren. Adituek, normalean, heriotzaren osteko aldia krisi eta egokitzapentzat jotzen zuten gainbehera soiltzat baino. Suleimanen erregealdiaren amaiera mugarria izan zen otomandar historian. Suleimanen ondorengo hamarkadetan, inperioa aldaketa politiko, instituzional eta ekonomiko garrantzitsuak izaten hasi zen, askotan Otomandar Inperioaren Eraldaketa deritzon fenomenoa.

1. ↑ (Italieraz) «Sulaimā´n I - Treccani» Treccani (Noiz kontsultatua: 2024-04-02).
2. ↑ Merriman, Roger Bigelow. (1944). Suleiman the Magnificent, 1520–1566. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press OCLC .784228.
3. ↑ Downey 1961, 255-256 orr. .