Atoom

Täkst aw mooringer frasch

Dåt atoom as en submikroskoopisch struktuur, ju önj åle gewöönlik mateerii forkamt. Atoome bestönje üt subatoomische diile: elektroone, protoone än neutroone. Atoome heewe jü draft, ja tu kombiniiren am moleküüle tu bilen. En wåådermoleküül tun biispel bestoont üt tou wååderstufatoome än iinj sörstufatoom. Atoome san da fundamentäle bägstiine foon e kemii än da wårde önj keemische reaksjoone uler tunintemååged. Dåt jeeft bloot 91 tüüpe foon chemische bägstiine unti keemische elemänte, da önj e natuur aw e jard fünen wårde. Ja wårde klasifisiird önj e perioodisch tabäle. Jü klasifikasjoon as grünlaid aw e tål protoone önj dåt atoom. Ouer tüüpe atoome koone künstlik mååged wårde, ouers da san ai stabiil än breege åläiwen ouf eefter natüürlike keemische elemänte döör kärnkliiwing.

Atoome foon dåtseelwie elemänt koonen ferschilie radioaktiiwe äinschape hääwe, grünlaid aw e tål neutroone önj e kärn. Atoome mad jüseelwie tål protoone, ouers ünlike tåle neutroone, wårde isotoope foon dåtseelwie keemische elemänt nååmd. Ouerdåt atoome ålewäägens forkaame, san da ål iirhunerte lung fälj foon stuudium. Nütutids ruchte da unersäkinge jam forålem aw kwantum-efäkte, ås önj Bose-Einstein-kondensaat.