A retirada é o nome co que se coñece o éxodo a Francia dentro do exilio republicano español por consecuencia da guerra civil española. Tivo lugar entre o 28 de xaneiro e o 13 de febreiro de 1939, tras a caída de Barcelona na Ofensiva de Cataluña e o avance das tropas sublevadas.[1][2] Malia seguir aberto o debate sobre a magnitude do éxodo, estímase en 500.000 o número de persoas que cruzaron a fronteira franco-española. Conformaron un grupo heteroxéneo de civís e militares de todos os territorios de España, clases sociais e ideoloxías. Entre eles atopábanse anarquistas, comunistas, socialistas, nacionalistas vascos e cataláns, brigadistas, persoas sen ideoloxía e mesmo franquistas.[3]
Cruzaron os Pireneos principalmente a pé a través dos chamados «camiños da retirada».[4] As autoridades francesas subestimaron a situación e internaron a gran parte dos exiliados en campos de concentración. Estes espazos non reunían as mínimas condicións de habitabilidade nin salubridade.[4][5]
<ref>
non válida; non se forneceu texto para as referencias de nome :102