Back Galisië Afrikaans Galicien ALS ጋሊስያ (የእስፓንያ ክፍላገር) Amharic Galicia AN Galicia ANG جليقية (منطقة) Arabic جاليسيا ARZ Galicia AST Galicia Aymara Qalisiya Azerbaijani

Galicia

Modelo:Xeografía políticaGalicia
Galicia (gl)
Galicia (es) Editar o valor en Wikidata
Bandeira
Bandeira
Brasón
Brasón
Imaxe
HimnoOs Pinos Editar o valor en Wikidata
Localización
Editar o valor en Wikidata Mapa
 42°48′N 7°54′O / 42.8, -7.9
EstadoEspaña Editar o valor en Wikidata
CapitalSantiago de Compostela Editar o valor en Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación2.695.645 (2021) Editar o valor en Wikidata (91,15 hab./km²)
Xentiliciogalego, galega Editar o valor en Wikidata
Lingua oficiallingua galega
lingua castelá Editar o valor en Wikidata
Xeografía
Superficie29.574 km² Editar o valor en Wikidata
Bañado porOcéano Atlántico e Mar Cantábrico Editar o valor en Wikidata
Punto máis altoPena Trevinca (2.127 m) Editar o valor en Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Precedido por
Creación28 de abril de 1981 Editar o valor en Wikidata
Día festivo
Organización política
Órgano executivoXunta de Galicia Editar o valor en Wikidata
• Presidencia da Xunta Editar o valor en WikidataAlfonso Rueda (2022–) Editar o valor en Wikidata
Órgano lexislativoParlamento de Galicia , (Escano: 75) Editar o valor en Wikidata
Máxima autoridade xudicialTribunal Superior de Xustiza de Galicia Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
Dominio de primeiro nivel.gal Editar o valor en Wikidata
ISO 3166-2ES-GA Editar o valor en Wikidata
Código NUTSES11 Editar o valor en Wikidata
Outro
Irmandado con
Galiciana: 8808 BNE: XX450550
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galicia (homónimos).

Galicia[a] (Gl-Galicia.ogg pronunciación (axuda · info)) ou Galiza[b] (Gl-Galiza.ogg pronunciación (axuda · info))[c] é unha nación[d] recoñecida internacionalmente en 1933[3][4][5][6] e establecida xurídica e administrativamente dende 1978 como comunidade autónoma segundo a Constitución española co rango de nacionalidade histórica determinado no seu Estatuto de autonomía, dentro do Reino de España e a Comunidade Europea. O seu territorio está situado no extremo noroeste da Península Ibérica e linda, ao leste, coas comunidades autónomas de Asturias e Castela e León, ao oeste co océano Atlántico, ao norte co mar Cantábrico e ao sur coa República de Portugal.

Galicia en Europa.

Ten como lingua propia o galego, de orixe común co portugués (ambas as dúas proveñen da lingua medieval coñecida como galego-portugués), e comparte oficialidade co castelán, que é oficial en toda España. Así mesmo, como unha das seis autonomías con dereito foral, posúe o seu Dereito civil propio.

A súa superficie é de 29 576,74 km², pola que se espallan 30 377 núcleos de poboación,[7] a metade dos existentes en España.[8][9][e] Estes esténdense por 3 771 parroquias,[7] que compoñen 313 concellos,[7] agrupados en 53 comarcas e catro provincias. Santiago de Compostela é a capital, cun estatuto especial.[11] Forman parte do territorio unha serie de illas e illotes próximos á costa, entre os que destacan a Illa de Arousa e as illas Cíes e Ons.

Galicia posúe 2 695 645 habitantes dos que 1 297 301 son homes e 1 398 344 mulleres (datos a 1 de xaneiro de 2021).[12] Conta cunha distribución da poboación que aglomera a meirande parte na franxa entre Ferrol e Vigo. Os núcleos urbanos con rango de cidade son sete, que segundo criterios de poboación son os seguintes: Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela, Pontevedra e Ferrol.

O concello máis poboado é o de Vigo con 292 374 habitantes (datos de 2022)[13] e o menos poboado o de Negueira de Muñiz con 228 habitantes no 2022. O concello máis extenso é o da Fonsagrada cunha superficie de 438,42 km² e o máis pequeno o de Mondariz-Balneario con 2,31 km².[8] A Coruña é o concello con maior densidade de poboación con 6 545,18 hab./km² e Vilariño de Conso é o que ten menor densidade de poboación con 2,62 hab./km² no 2020.

Galicia xurdiu como entidade política no século III, coa creación da provincia romana da Gallaecia.[14] Cuns límites que superaban os actuais, recibía o seu nome dos galaicos, o pobo celta que levaba morando en castros ao norte do río Douro polo menos o último milenio. As súas terras, habitadas dende o primeiro período da era prehistórica, o Paleolítico inferior, foran incorporadas ao Imperio Romano ao final das guerras cántabro-astúrico-galaicas no 19 a. C. Coa chegada dos suevos contra o ano 410, Galicia constituíuse como reino e foi o primeiro Estado medieval de Europa.[15] Este reino suevo-galego, alén de ser o primeiro en se separar do Imperio Romano, foi tamén o primeiro en cuñar moeda propia, en se converter ao catolicismo e en chegar a dominar case toda a Península Ibérica.[16] En 585 foi incorporado ao reino visigodo, tornándose o espazo galego nunha das tres unidades que conformaban o conxunto rexido polos monarcas;[17] con rei propio nalgunha ocasión. Após a caída visigoda en 711, en Galicia comezouse a conformación dun novo reino cristián.[18] Consolidado o poder rexio no século IX,[19] o reino de Galicia atinxiu a hexemonía peninsular durante o período entre os séculos XI e XIII,[20] sendo un dos centros políticos máis importantes da Europa Occidental,[21] nunha etapa de máximo esplendor económico, artístico e cultural,[22] en que proxectou a lingua e literatura galegas alén das súas fronteiras. A independencia de Portugal en 1139, a separación de Castela en 1157[23] e a individualización de León no mesmo século[24] restrinxiron o territorio do antigo reino ao propiamente galego. Por diferentes vicisitudes políticas, Galicia aínda sufriría unha serie de mutilacións territoriais na súa franxa leste, primeiro coa perda do Eo-Navia nesa centuria e despois coa do Bierzo e a Seabra séculos despois.[25] Tras a unión dinástica en 1230 na persoa do rei de Castela, o reino mantivo o seu particularismo político, mais comezou unha progresiva decadencia debido ao afastamento do centro de poder.[26] Con posterioridade tentáronse desenvolver proxectos políticos propios mediante entronizacións de reis non casteláns como Xoán I (1296), Fernando I de Portugal (1369) ou Xoán de Gante (1386). O século XV supuxo o cumio do poder para os señores feudais galegos, que gobernaron coma reis nos seus dominios, ata que a fracasada gran revolta irmandiña (1467-1469) e o conflito sucesorio (1475-1479) propiciaron a chamada doma e castración do Reino de Galicia, consumada en 1486 polos Reis Católicos. Como un dos reinos da Monarquía Hispánica, Galicia seguiu a ser unha entidade xurídica independente ata 1833,[27][28] cando os antigos reinos foron abolidos para crear un estado centralizado.[29] Anteriormente, en 1808 tivera total soberanía coa súa Xunta Suprema no contexto da guerra contra o invasor francés. Durante os séculos XIX e XX houbo diferentes correntes galeguistas (provincialismo, rexionalismo, nacionalismo), medrando a demanda de autogoberno e recoñecemento da identidade cultural e lingüística galegas. Isto, alén dunha efémera República Galega en 1931 e do recoñecemento internacional como nación en 1933, resultou no Estatuto de Autonomía de 1936, frustrado polo inmediato Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936 e a posterior longa ditadura. Após a súa finalización coa morte do ditador, aprobouse o Estatuto de Autonomía de 1981, o cal dotou a Galicia dun relativo autogoberno.

  1. ↑ Fraga, Xesús (8 de xuño de 2008). "La Academia contesta a la Xunta que el único topónimo oficial es Galicia". La Voz de Galicia (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 04/03/2016. Consultado o 08/06/2008. 
  2. ↑ Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (18.ª ed.). Real Academia Galega; Instituto da Lingua Galega. 2003. p. 56. ISBN 84-87987-51-6. 
  3. ↑ Castro, Placido R. (30 de setembro de 1933). "El IX Congreso de Nacionalidades Europeas. El ingreso de Galicia". El Pueblo Gallego (en castelán). Consultado o 16/9/2023. 
  4. ↑ Ríos, X. (1992). Galicia e a sociedade das nacións. Editorial Galaxia. ISBN 84-7154-839-9. 
  5. ↑ P. R. Castro (19 de novembro de 2006). "As deliberación do IX Congreso de Nacionalidades Europeas". Arquivado dende o orixinal o 12 de novembro de 2014. Consultado o 26 de febreiro de 2014. 
  6. ↑ Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional. "1933-2013. 80 anos da participación e admisión de Galicia no Congreso de Nacionalidades Europeas" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 25 de decembro de 2021. Consultado o 18 de febreiro de 2022. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 "Nomenclátor estatístico de Galicia. Ano 2021". Insituto Galego de Estatística. Arquivado dende o orixinal o 26 de outubro de 2022. Consultado o 17 de maio de 2022. 
  8. ↑ 8,0 8,1 "IGE. Táboas". www.ige.eu. Arquivado dende o orixinal o 24 de maio de 2021. Consultado o 2021-05-24. 
  9. ↑ Datos estatísticos básicos de Galicia (PDF). Instituto Galego de Estatística. 2012. p. 4. ISSN 1699-2997. 
  10. ↑ "Nomenclátor". Xunta de Galicia. 
  11. ↑ Establecida pola Lei 1/1982, do 24 de xuño, e desenvolta na Lei 4/2002, do 25 de xuño.
  12. ↑ "Piramide Población Población por comunidades, edad (grupos quinquenales), Españoles, Sexo y Año. Galicia.". Estadística del Padrón Continuo (publicado o 17 de xaneiro de 2022). 2021. Consultado o 15 de maio de 2022. 
  13. ↑ "Población por sexo, municipios y relación lugar de nacimiento y de residencia". Estadística del Padrón continuo (publicado o 17 de xaneiro de 2022). 1 de xaneiro de 2021. Consultado o 15 de maio de 2021. 
  14. ↑ Smith, Colin (1996). "Galicia, todo un reino". Homenaxe á profesora Pilar Vázquez Cuesta (en castelán). Universidade de Santiago de Compostela. pp. 735–744, en 736. ISBN 84-8121-476-0. 
  15. ↑ López Carreira 1998, pp. 5-7.
  16. ↑ Díaz Martínez 2011, p. 11.
  17. ↑ Díaz Martínez 2011, p. 34.
  18. ↑ López Teixeira 2010.
  19. ↑ López Carreira 1998, pp. 22-24.
  20. ↑ López Teixeira 2013, contraportada. “[…]un reino de Galiza de seu, hexemónico no horizonte hispano até o catrocentos”
  21. ↑ Baliñas, Carlos (18 de xaneiro de 2016). Carlos Baliñas: “É hora de deixar tranquilos os reis de Galicia e democratizar a historia social”. BiosBardia. Entrevista con César Lorenzo Gil. Arquivado dende o orixinal o 24 de outubro de 2020. Consultado o 15 de novembro de 2020. 
  22. ↑ López Carreira 1998, pp. 37-38.
  23. ↑ López Carreira & Andrade Cernadas 2020, pp. 152, 161.
  24. ↑ López Carreira 2005, pp. 224-225, 377.
  25. ↑ Gallego Domínguez, Olga (1988). La organización administrativa territorial de la antigua provincia de Ourense a mediados del siglo XVIII. Boletín Auriense. Anexo 10 (en castelán). Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense. pp. 27–28. ISBN 84-505-7865-5. 
  26. ↑ López Carreira 1998, p. 46.
  27. ↑ "No, los Reyes Católicos no fundaron España". Público (en castelán). Zaragoza. 11 de decembro de 2017. el tribunal [Tribunal Supremo de España] dejó claro que el reino de Castilla y la Corona de Aragón seguían siendo entidades autónomas incluso tras la llegada de los Borbones con la victoria de Felipe V en la Guerra de Sucesión y la publicación, entre 1707 y 1716, de los decretos de Nueva Planta con los que desmanteló las instituciones propias de los territorios que integraban el segundo de esos sujetos políticos 
  28. ↑ "O Reino de Galicia, unha realidade xurídica independente de España, segundo o Tribunal Supremo". Galicia Confidencial. Compostela. 13 de decembro de 2017. 
  29. ↑ Moreno, Luis. "Ethnoterritorial Concurrence and Imperfect Federalism in Spain" (PDF) (Working Paper 93-10) (en inglés). Instituto de Estudios Sociales Avanzados (CSIC). p. 12. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 23 de xuño de 2010. Consultado o 24 de setembro de 2019. 


Erro no código da cita: As etiquetas <ref> existen para un grupo chamado "lower-alpha", pero non se atopou a etiqueta <references group="lower-alpha"/> correspondente

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia

Developed by Nelliwinne