Primeira guerra mundial

Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes. Podes ver exemplos de como se fai nestes artigos.

Primeira guerra mundial
Gavrilo Princip detido en Saraxevo tras o asasinato de Francisco Fernando de Austria
Tipo guerra mundial e período histórico Período Idade Contemporánea Data 28 de xullo de 1914  –  11 de novembro de 1918 Localización Europa, Oceanía, Oriente Medio, África, Asia, Próximo Oriente (pt) , Océano Pacífico, República Popular da China, Océano Índico e Océano Atlántico Resultado Vitoria aliada Causa Asasinato do arquiduque Francisco Fernando de Austria (28 de xuño), declaración de guerra austríaca a Serbia (28 de xullo) e mobilización rusa contra Austria-Hungría (29 de xullo). Cambios territoriais Disolución dos Imperios Alemán, Austrohúngaro, Otomán e Ruso.
Belixerantes
Potencias Centrais: Imperio Austrohúngaro, Bulgaria, Imperio Alemán, Imperio Otomán	Aliados: Francia, Bélxica, Gran Bretaña, Canadá, India británica, Nova Zelandia, Suráfrica, Australia, Terranova, Serbia, Imperio ruso, Italia, Estados Unidos, Montenegro Xapón, Romanía, Grecia, Portugal
Líderes
Francisco Xosé I, Carlos I, Franz Conrad von Hötzendorf, Guillerme II de Alemaña, Erich von Falkenhayn, Paul von Hindenburg, Reinhard Scheer, Erich Ludendorff, Mehmed V, İsmail Enver, Mustafa Kemal Atatürk, Fernando I de Bulgaria	Nicolao II de Rusia, Alexéi Alexéievich Brusílov, Philippe Pétain, Georges Clemenceau, Joseph Joffre, Ferdinand Foch, Robert Nivelle, Józef Piłsudski Herbert Henry Asquith, Douglas Haig, John Jellicoe, Víctor Manuel III, Luigi Cadorna, Armando Diaz, Woodrow Wilson, John J. Pershing
Baixas
Soldados Mortos: 4.386.000 Feridos: 8.388.000 Desaparecidos: 3.629.000[1]	Soldados Mortos: 5.520.000 Feridos: 12.831.000 Desaparecidos: 4.121.000[1]
batalla de San Matteo, Conferencia de Paz de París, European Theater of World War I (en) , Fronte de Oriente Medio, Teatro africano da Primeira Guerra Mundial (pt) , Teatro de operações da Ásia e Pacífico na Primeira Guerra Mundial (pt) , naval warfare of World War I (en) e Q101626779

A primeira guerra mundial^[2] (en adiante IGM), tamén coñecida como a Gran Guerra,^[a] foi un conflito bélico do século XX. Desenvolveuse entre o verán do 1914 e o outono de 1918 e involucrou uns trinta países, polo que se considera o primeiro conflito global da historia, malia estar centrado, fundamentalmente, en Europa. A teor do número de mobilizados (sesenta e cinco millóns de soldados) e falecidos, calculado en vinte millóns de persoas entre soldados e civís, é o segundo maior enfrontamento armado da historia, só por detrás da Segunda guerra mundial.^[3]

A guerra enfrontou a dúas grandes alianzas: o bando aliado contra as potencias centrais. Os aliados estiveron liderados por Francia, Reino Unido, Rusia e o Xapón e recibiron múltiples adhesións a medida que avanzaba a guerra; a destacar, a de Italia na primavera de 1915 e a de Estados Unidos dous anos despois. Do lado das potencias centrais salientaron Alemaña, Austria-Hungría, Bulgaria e o Imperio Otomán.

A guerra tivo como escenario principal a Europa central e oriental. Tamén houbo combates terrestres de relevancia nas colonias africanas e asiáticas dos países participantes e batallas navais nos principais mares de Europa e no océano Atlántico.

Os combates destacaron pola capacidade de mobilización dos exércitos participantes, que superou os cincuenta millóns de soldados. O control das estradas e, sobre todo, das vías férreas, garantiu unha moblización masiva e veloz. O uso de armamento de alta tecnoloxía, como metralladoras, artillaría de precisión, armas químicas, tanques, acoirazados ou submarinos, trouxo consigo unha enorme mortalidade. A guerra puxo a proba non só a capacidade militar dos belixerantes, senón a súa fortaleza industrial, económica e organizativa. Por todas estas cuestións, a IGM é considerada a primeira guerra moderna.

A causa inmediata da guerra foi o asasinato de Francisco Fernando, arquiduque de Austria-Hungría, en Saraxevo, por un comando de nacionalistas serbios. Con todo, as causas reais hainas que buscar nas rivalidades coloniais, económicas e xeopolíticas entre os países europeos, no ambiente ultranacionalista da preguerra e nunha diplomacia que recorreu de maneira sistemática a alianzas militares de carácter secreto.

Os vencedores foron os aliados, en boa medida grazas á entrada en guerra dos Estados Unidos. Os derrotados foron obrigados a asinar tratados de paz por separado. O Tratado de Versalles declaraba a Alemaña culpábel de ter provocado a guerra, forzándoa ao pagamento de cuantiosas indemnizacións. Os imperios Austrohúngaro e Otomán foron desmembrados, de modo que apareceron moitos novos estados en Europa: algúns dunha soa nación (como Polonia) e outros de varias (Iugoslavia, Checoslovaquia).

A marcha dos homes para a fronte obrigou a que os países belixerantes recorresen ao emprego masivo de man de obra feminina. Para financiar a guerra recorreuse a tributacións extraordinarias e enormes empréstitos, que foron a causa de enormes problemas económicos nos primeiros anos de posguerra. O Reino Unido, que fora o país hexemónico no mundo dende o final das guerras napoleónicas, viuse relevado polos Estados Unidos.

A guerra provocou o descrédito das democracias liberais. En Rusia triunfou a Revolución Rusa, que instaurou un sistema comunista. As convulsións de posguerra tiveron moito que ver no ascenso do fascismo e do nazismo, así como na instauración de réximes de dereita autoritaria na Europa mediterránea e oriental.

A comunidade historiográfica está de acordo en que o resultado da IGM, moi en especial a humillación sufrida por Alemaña, é fundamental para entender o camiño que levou á segunda guerra mundial e o mundo de bloques.

Segundo a proposta do historiador británico Eric Hobsbawm, habería que falar dun século XX curto, de 1914 a 1991, interpretando en conxunto a IGM, o período de entreguerras, a II GM e o mundo bipolar, até a caída da URSS. Este complementaríase coa teoría do século XIX longo, que de 1789 a 1914 agruparía a Revolución Francesa e o imperio napoleónico, a Europa da Restauración e das revolucións liberais, a industrialización e o imperialismo.^[4]

1. ↑ ^{1,0 1,1} Evans, David. Teach yourself, the First World War, Hodder Arnold, 2004, p. 188.
2. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para triplano. Vexa a frase de exemplo.
3. ↑ Clark (2013). p. 21
4. ↑ Hobsbawm (1995)

Erro no código da cita: As etiquetas <ref> existen para un grupo chamado "lower-alpha", pero non se atopou a etiqueta <references group="lower-alpha"/> correspondente