Back Evolusie Afrikaans Evolution ALS ዝግመተ ለውጥ Amharic Evolución AN التطور Arabic التطور ARY تطور ARZ ক্ৰমবিকাশ Assamese Evolución biolóxica AST Təkamül Azerbaijani
| Paset dagiti serie iti |
| Ebolusionario a Biolohia |
|---|
 |
| Kategoria • Dagiti mainaig a topiko |
Ti Ebolusion ket ti ania man a panagbalbaliw iti ballasiw dagiti agsasaruno a kaputotan iti tinawtawid a panakaisdasig dagiti biolohiko a populasion. Ti ebolusionario a yaaddang ket nakaited ti pannakparsua ti dibersidad kadagiti agpang iti biolohiko nga organisasion, a mairaman dagiti sebbangan, agmaymaysa nga organismo ken molekula a kas ti DNA ken dagiti protina.[1]
Ti Biag iti Daga ket nagtaud ken nagbalbaliw manipud iti maysa a sangalubongan a sapasap a tinaudan idi agarup a 3.7 bilion a tawtawen. Ti panagulit a espesiasion ken ti pagkaadaywan iti biag ket mabalin a naamammoan manipud iti nagbibingayan nga agasmang iti biokimiko ken and morpolihika a pakailiddingan, wenno babaen ti nagbibingayn a DNA a nagsasarunuan. Dagitoy a homologo a pakailiddingan ken dagiti nagsasarunuan ket agpapada kadagiti sebbangan a nakibinningay itay nabiit a sappasap a tinaudan, ken mabalin a mausar daytoy ti panagpabaro dagiti ebolusionario a pakasaritaan, a panagusar kadagiti adda tattan a sebbangan ken ti nairehistro a posil. Dagiti adda tattan a tabas iti biodibersidad ket sinukog dagitoy babaen ti espesiasion ken babaen ti panagawan.[2]
Ni Charles Darwin ket isu idi ti immuna a nangannurot ti maysa a sientipiko a suppiat para iti teoria iti ebolusion babaen ti kaibuksilan iti masna a panagpili. Ti ebolusion babaen ti masna a panagpili ket maysa a yaaddang a naala manipud iti tallo a kinapudno a maipanggep kadagiti populasion: 1) ad-adu dagiti maiyanak ngem dagitanto agbiag, 2) dagiti pakailiddingan ket naidumaduma kadagiti agmaymaysa, a pagturongan dagiti sabsabali a grado panagbiag ken panagpartuat, ken 3) dagiti paggidditan ti pakailiddingan ket tinawtawid.[3] Isu a, no dagiti kameng iti maysa a populasion ket matay dagitoy ket sukatan babaen ti annak dagiti nagannak a nasaysayaat ti iruruam ti panagbiag ken panagpartuat iti enbironmento a nagtaudan ti masna a panagpilian. Daytoy a yaaddang ket agpartuat ken agpreserba kadagiti pakailiddingan a a kasla maibagay para iti karebbengan a papel nga aramidenda.[4] Ti masna a panagpili ket isu laeng ti ammo a gapu iti pannakaruam, ngem saan a daytoy laeng ti gapu iti ebolusion. Adda pay dagiti, saan a naruam a gapu iti ebolusion a mairaman ti panagbalbaliw kenhenetiko a daluson.[5]
Idi nasapa a maika-20 a siglo, dagiti henetiko ket naitiptipon iti teoria iti ebolusion ni Darwin babaen ti masna a panagpili babaen ti displina dagiti henetiko ti populasion. Ti kinapangruna ti masna a panagpili a kas gapuanan iti ebolusion ket nawawat idi kadagiti sangsanga iti biolohia. Santo maysa, dagiti sigud a kapanunotan a maipapan iti ebolusion, a kas ti ortohenesis ken "progreso" ket nagbalin a daanen.[6] Dagiti sientista ket agtultuloyda ti panagadal kadagiti nadumaduma nga agpang iti ebolusion babaen ti panagporma ken panagsubok kadagiti hipotesis, nga agipakpatakder kadagiti sientipiko a teoria, nga agus-usar iti dato sti panagpalpaliiw, ken panagaramid kadagiti eksperimento iti pagtaengan ken ti laboratorio. Dagiti biologo ket umannurotda a ti tinaudan nga adda dagiti panagbalbaliw ket maysa kadagiti kapudnoan a naipatakderan a kinapudno iti siensia.[7] Dagiti naduktalan iti ebolusionario a biolohia ket nakaaramid kadagiti nangruna a nagbanagan a saan laeng kadagiti tinawtawid a sanga iti biolohia, ngen dagiti pay dadduma a disiplina ti akademia (a kas ti, antropolohia ken sikolohia) ken iti pay sapasap a kagimongan.[8][9]
- ^ Hall, B. K.; Hallgrímsson, B., dagiti ed. (2008). Strickberger's Evolution (maika-4 nga ed.). Jones ken Bartlett. p. 762. ISBN 0-7637-0066-5. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-06-28. Naala idi 2012-05-21.
- ^ Cracraft, J.; Donoghue, M. J., dagiti ed. (2005). Panagummong ti kayo iti biag. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 592. ISBN 0-19-517234-5.
- ^ Lewontin, R. C. (1970). "Dagiti paset ti panagpili". Tinawen a Panagrepaso iti Ekolohia ken Sistematiko. 1: 1–18. JSTOR 2096764.
- ^ Darwin, Charles (1859). "XIV". Iti Punganay dagiti Sebbengan. p. 503. ISBN 0-8014-1319-2.
- ^ Kimura M (1991). "Ti masna teoria iti molekular nga ebolusion: ti panagrepaso ti itay nabiit anga ebidensia". Jpn. J. Genet. 66 (4): 367–86. doi:10.1266/jjg.66.367. PMID 1954033. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-12-11. Naala idi 2012-05-21.
- ^ Provine, W. B. (1988). "Panagrang-ay ti ebolusion ken kaibuksilan iti biag". Ebolusionario a panagrang-ay. Unibersidad iti Chicago a Pagmalditan. pp. 49–79.
- ^ Nailian nga Akademia iti Siensia nga Instituto iti Medisina (2008). Siensia, Ebolusion, ken Panagparpartuat. Pagmalditan ti Nailian nga Akademia. ISBN 0-309-10586-2.
- ^ Moore, R.; Decker, M.; Cotner, S. (2009). Kronolohia iti Ebolusion-Panagparpartuiat a Kontrobersia. Greenwood. p. 454. ISBN 0-313-36287-4.
- ^ Futuyma, Douglas J., ed. (1999), Ebolusion, Siensia, ken Kagimongan: Ebolusionario a Siensia ken ti Programa ti Nailian a Panagsukisok (PDF), Opisina iti Unibersidad a Pagipablaakan, Rutgers, Ti Estado nga Unibersidad iti New Jersey, naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2012-01-31, naala idi 2012-05-21