Mahatma Gandhi

Mahatma Gandhi
Nayanak	(1869-10-02)2 Oktubre 1869 Porbandar, Ahensia a Kathiawar, Britaniko nga India[1]
Natay	30 Enero 1948(1948-01-30) (tawen 78) New Delhi, Pagturayan iti India
Gapu iti pannakatay	Pannakapatay babaen ti pannakapaltuog
Naginanaan	Naipadapo ti bangkay idiay Rajghat, Delhi. 28°38′29″N 77°14′54″E / 28.6415°N 77.2483°E / 28.6415; 77.2483
Pakipagilian	Indiano
Nagnagan	Mahatma Gandhi, Bapu, Gandhiji
Alma mater	Kolehioo ti Samaldas, Bhavnagar, Inner Temple, Londres
Nakaam-ammuan	Prominente a pigura iti Panakawayawaya a tignay ti India, nagituktukok kadagiti pilosopia iti Satyagraha kenAhimsa mangisalaknib kadagiti di-naranggas, pasipismo
A(s)sawa	Kasturba Gandhi
Annak	Harilal Manilal Ramdas Devdas Anak a pimmusay a maladaga
Nagannak	Putlibai Gandhi (Ina) Karamchand Gandhi (Ama)
Pirma
[urnosen iti Wikidata]

Ni Mohandas Karamchand Gandhi (maibalikas: [ˈmoːɦənd̪aːs ˈkərəmtʃənd̪ ˈɡaːnd̪ʱi]; 2 Oktubre 1869^[1] – 30 Enero 1948), kadawyan nga ammo a kas ni Mahatma Gandhi, ket isu idi ti preeminente a daulo iti Indiano a nationalismo iti tinurayan ti Britaniko nga India. A nagar-aramat kadagiti di-naranggas a sibil a di-panagtungpal, ni Gandhi ket indauloanna ti India ti panakawayawaya ken nagparegget kadagiti tignay para iti di-naranggas, dagiit sibil a karbengan ken panakawayawaya iti ballasiw ti sangalubongan.^[2][3]

Isu ket anak ti nagato nga opisial iti gobierno, ni Gandhi ket naipasngay ken dimmakkel iti maysa a Hindu Bania a komunidad idiay aplaya ti Gujarat, ken nagadal ti linteg idiay Londres. Ni Gandhi ket nagbalin a nalatak babaen ti pannakilabanna para kadagiti karbengan a sibil dagiti Indiano a Muslim ken Hindu Idiay Abagatan nga Aprika, a nagaramat kadagiti pinarang-ayna a wagas iti di-naranggas a sibil a di-panagtungpal. Isu ket nagsubli idiay India idi 1915, isu ket nangirugi a nagurnos kadagiti agtaltalon tapno agsuppiatda kadagiti adu unay a panag-buis kadagiti dagdaga. Isu ket nabayagen a sumupsupiat iti "komunalismo" ( a kas iti panagibatay ti politika iti relihion) isu ket nawatiwat a gimmay-at kadagiti amin a grupo ti relihion. Isu ket nagbalin a daulo dagiti Muslim a nagprotesta ti agapapday a kasasaad iti Kalipato. Isu ket nagidaulo ti Nailian a Kongreso ti India idi 1921, ni Gandhi ket nangidaulo kadagiti dagup ti pagilian a kampania para iti panag-namay ti kinapanglaw, nangipadakkel kadagiti karbengan ti babbai, isu ket nangipatakder kadagiti pagtutunosan dagiti relihion ken etniko, nangipasardeng ti di-panakasagid, nagpaadu ti bukod a panagtalek ti ekonomia, ken ti ngato ti amain a naibaga ti panaggun-od ti Swaraj—ti panakawayawaya ti India manipud iti Britaniko a panagturay.

Ni Gandhi ket nangidaulo kadagiti Indiano iti panagprotesta ti nailian a panagbuis ti asin nga adda ti 400 km (250 mi) a Martsa ti Asin a Dandi idi 1930, ken kalpasan daytoy ti panagtunton iti Britako nga Ikalusay ti India idi 1942, idi panawen ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Naibalod isuna para iti daytoy ken dagiti dadduma pay a politiko a basol nga inaramidna kadagiti napalabas a panawen. Ni Gandhi ket nagbirbiruk kadagiti panagsanay ti di-naranggas ken kinapudno kadagiti amin a kasasaad, ken mangipatakder a dagiti dadduma atao ket kastoy met ti aramidenda. Nasirmatana a dagiti purok ket isu dagitoy ti bugas iti pudno nga India ken nagparang-ay ti kinabukodan a panagnamay; isu ket saan a nagsuporta kadgiti programa ti industrilisasion ti disipulona a ni Jawaharlal Nehru. Isu ket nalanay a nagbiag iti maysa a nanamay a pagtaengan a komunidad ken nagkawes kadagiti tinawtawid ti India a dhoti ken mantilia, a nalaga iti sag-ut ken naimanbi ti ima iti maysa a charkha. Ti kasupiatna ti politika a ni Winston Churchill ket sinusuronna a kas ti "gudua a labus a pakir."^[4] Isu ket maysa a naruknoy a mangmangan laeng ti dinegdeng, ken nagaramid kadagiti atiddog a panagayuno a kas ti pamay-an ti kinabukodan a panagpapuro ken politika a panagpagaraw.

Kadagiti kinaudi a tawenna, isu ket saan a naragsakan para iti panagbingay iti India, ni Gandhi ket nagobra a mangipasardeng kadagiti panagpipinnatay a nagbaetan dagiti Muslims ken dagiti Hindu ken Sikh a simron idiay nagbeddengan ti lugar a nagbaetan ti India ken Pakistan. Isu ket napatay idi 30 Enero 1948 babaen ti maysa a Hindu nationalista a pimmanunot a ni Gandhi ket magipagrikna unay kadagiti Muslim ti India. Ti Enero 30 ket napalpaliiw a kas ti Aldaw ti Martir idiay India. Ti pammadayaw a Mahatma (Sanskrit: mahāt̪mā wenno "Nalatak a Kararua", ket naipakat kaniana idi 1914.^[5] Idiay India isu ket tinawtawagan pay a ti Bapu (Gujarati: bāpuː wenno "Ama"). Isu ket ammo idiay India a kas ti Ama iti Pagilian;^[6] ti kasangayna iti 2 Oktubre, ket nailaglagipan idiay a kas ti Gandhi Jayanti, daytoy ket maysa a nailian a piesta, ken ti sangalubongan akas ti Internasional nga Aldaw iti Di-Naranggas. Ti pilosopia ni Gandhi ket saan a teoretiko ngem daytoy ket maysa a pragmatismo, a daytoy ket ti, ti panagsanay kadagiti bukodna a prinsipio iti agdama a panawen. No damagen nga agited ti mensahe kadagiti tattao, isu ket agsungbat a, "Ti biagko ket isu ti mensahek."^[7]