Umuna a Sangalubongan a Gubat

Umuna a Sangalubongan a Gubat
Lokasion	Europa, Aprika, ti Tengnga a Daya, ti Is-isla ti Pasipiko, Tsina ken ti baybay nga aplaya iti Abagatan ken Amianan nga Amerika
Resulta	Agkakadua panangabak gibus iti Alemania, Ruso, Otomano, ken dagiti imperio ti Austria-Hungaria; Panagaramid kadagiti baro a pagilian idiay Europa ken Tengnga a Daya; Naiyakar dagiti kolonia ti Alemania ken dagiti rehion iti sigud nga Imperio iti Otomano a naipan kadagiti nabileg; Panakaipatakder iti Pagkakaduaan dagiti Pagilian. (ken dadduma pay...);
Dagiti makigubgubat
Dagiti Agkakadua a Kabilegan; Pransia; Imperio iti Britania; Ruso (1914–17); Italia (1915–18); Estados Unidos (1917–18); Romania (1916–18); Hapon; Serbia; Belhika; Gresia (1917–18); Portugal (1916–18); Montenegro (1914–16); ken dadduma pay	Dagiti Tengnga a Kabilegan Alemania; Austria-Hungaria; Otomano nga Imperio; Bulgaria (1915–18)
Dagiti agbilbilin ken daulo
Dagiti daulo ken agbilbilin; Raymond Poincaré; Georges Clemenceau; Ferdinand Foch; H. H. Asquith; David Lloyd George; Douglas Haig; Nicholas II; Nicholas Nikolaevich; Antonio Salandra; Vittorio Orlando; Luigi Cadorna; Woodrow Wilson; John J. Pershing; ken dadduma pay	Dagiti daulo ken agbilbilin; Wilhelm II; Paul von Hindenburg; Erich Ludendorff; Franz Joseph I; Karl I; Conrad von Hötzendorf; Mehmed V; Enver Pasha; Mustafa Kemal Atatürk; Ferdinand I; Nikola Zhekov; ken dadduma pay
Kapigsa
Naimbag a nakem (Entente) 12,000,000 8,841,541 8,660,000 5,093,140 4,743,826 1,234,000 800,000 707,343 380,000 250,000 200,000 50,000 Dagup: 42,959,850	Dagiti Tengnga a Kabilegan 13,250,000 7,800,000 2,998,321 1,200,000 Dagup: 25,248,321
Dagiti nadangran ken natnatay
Natay a milisia:; 5,525,000; Nasugatan a milisia:; 12,831,500; Napukaw a milisia:; 4,121,000; Dagup:; 22,477,500 KIA, WIA wenno MIA ...adu pay a maisalaysay.	Natay a milisia:; 4,386,000; Nasugatan a milisia:; 8,388,000; Napukaw a milisia:; 3,629,000; Dagup: ; 16,403,000 KIA, WIA wenno MIA ...adu pay a maisalaysay.

Ti Umuna a Sangalubongan a Gubat (WWI) ket maysa idi a sangalubongan a gubat a naipatengnga idiay Europa a nangrugi idi 28 HUlio 1914 ken nagpaut aginggana idi 11 Nobiembre 1918. Daytoy ket kaaduan a naamammon a kas ti Sangalubongan a Gubat wenno ti Nalatak a Gubat manipud idi nangrugi aginggana ti rugi ti Maikadua a Sanglubongan a Gubat idi 1939, ken ti Umuna a Sangalubungan a Gubat wenno Sangalubongan a Gubat I manipud idin. Daytoy ket nangiraman kadagiti amin a nalatak a bileg,^[5] a naaramid kadagiti dua nga nagsuppiat a kumaduaan : dagiti Kumaduaan (a naibatay ti Tinallo a Naimbag a nakem ti Nagkaykaysa a Pagarian, Pransia ken Rusia) ken dagiti tengnga a bileg (kasisigud a naipatengnga ti lawlaw ti Tinallo a Kumaduaan ti Alemania, Austria-Hungaria ken Italia; ngem, idi ti Austria–Hungaria ket nangala ti panakagura a sumuppiat ti daytoy a tulag, ti Italia ket saan a simrek ti daytoy a gubat).^[6] Dagitoy a kimmaduaan ket naurnosda manen (ti Italia ket nakilaban para kadagiti Aliado), ken daytoy ket dimmakkel idi adu pay a pagilian ti simrek ti daytoy a gubat. Iti kumaudianan adda ti sumurok a 70 riwriw a milisia, a mairaman dagiti 60 riwriw nga Europeano, ti naipagaraw iti maysa kadagiti kadakkelan a gubat iti pakasaritaan.^[7]^[8] Adda ti sumurok a 9 riwriw a nakigubgubat idi ti natnatay a kaaduan daytoy ket gapu ti panakasayaat dagiti armas, gapu kadagiti baro a teknolohia, nga awan ti naipada a panagrang-ay ti panagsalaknib wenno mobilidad. Daytoy ket isu ti maikanem a kaaduan dagiti natay a suppiat iti pakasaritaan ti lubong, a naikasiddongan ti dalan para kadagiti nadumaduma a panagbalbaliw ti politika a kasla dagiti rebolusion kadagiti adu a nairaman a pagilian.^[9]

Dagiti nabayagan a gapuanan ti gubat ket mairaman dagiti imperialistiko a ganganaet nga annuroten dagiti nalatak a bileg idiay Europa, a mairaman ti Aleman nga Imperio, ti Austro-Hungaro nga Imperio, ti Imperio nga Otomano, ti Ruso nga Imperio, ti Britaniko nga Imperio, ti Pranses a Republika, ken Italia. Ti pannaka-asasinado idi 28 Hunio 1914 ni Arkiduke Franz Ferdinand iti Austria, ti agtawid ti balangat ti Austria-Hungaria, babaen ti maysa a Yugoslabo nationalista idiay Sarajevo, Bosnia ken Herzegovina ket isu idi ti asideg a nangkalbit ti daytoy a gubat. Daytoy ket nagbanagan ti Habsburg nga ultimatum a simmuppiat ti Pagarian iti Serbia.^[10]^[11] Adda dagiti nadumaduma a kimmadduaan a naporma kadagiti napalabas a dekada ket dagidi Ultimatum, isu ngarud a ti uneg dagiti lawas dagiti kangrunaan a bileg ket nakigubgubatdan; babaen kadagiti bukodda a kolonia, iti nabiit dayto a suppiat ket naisaknapen iti lawlaw ti lubong.

Idi 28 Hulio, ti suppiat ket naglukat babaen ti Austro-Hungaro a panag-raut iti Serbia,^[12]^[13] a sinaruno babaen ti Aleman a panag-raut iti Belhika, Luxembourg ken Pransia; ken ti panag-raut ti Ruso iti Alemania. Kalpasan ti panakaipasardeng ti panag-martsa dagiti Aleman idiay Paris, ti Lumaud a Sanguanan ket nagtalinaay ti estatiko a gubat ti panagdadael ti maysa a trinsera a linia a saan a nagbalbaliw aginggan a idi 1917. Idiay Daya, ti Ruso a buyot ket nagballigi a nakilaban kadagiti Austro-Hungaro a puersa ngem naiasanudda manipud idiay Daya a Prusia ken Polonia babaen dagiti buyot ti Alemania. Adda dagiti nainayon a sanguanan ti nalukatan kalpasan ti iseserrek ti Imperio nga Otomano idi 1914, ti Italia ken Bulgaria idi 1915 ken Romania idi 1916. Ti panakarebba idi Marso 1917 ti Ruso nga Imperio , ken ti Rusia ket pinanawanna ti gubat kalpasan ti Oktubre a Rebolusion ti kaladawan dayta a tawen. Kalpasan ti 1918 nga Aleman a panag- iti igid ti lumaud a sanguananraut, dagiti Aliado ket pinasanudda dagiti buyot ti Alemania kadagiti serie ti nagballigi a panag-raut ken dagiti puersa ti Estados Unidos ket nangrugrugida a simrek kadagiti trisera. Ti Alemania, nga adda idi ti bukodna a riribok kadagiti rebolusionario iti daytoy a puntos, ket immannurot a mangisardeng ti pannakilaban idi 11 Nobiembre 1918, a naamammuan kalpasan daytoy ti Panangisardeng ti gubat nga Aldaw. T gubat ket nagpatingnga iti panagballigi para kadagiti Aliado.

Dagiti napasmak idiay balay a sangsanguanan ket nakaariwawada pay a kas dagiti sanguanan ti gubat, gaputa dagiti nakibingbinglay ket pimmadasda a nangipagunay kadagiti katataoanda ket ekonomia a rekurso tapno makilaban ti naindagupan a gubat. Bababen ti gibus ti gubat, uppat kadagti kangrunaan nga imperial a bileg — dagiti Aleman, Ruso, Austro-Hungaro ken Otomano nga imperio — napaawanen. Dagiti simmaruno nga estado dagiti dua nga immuna a naibaga ket napukawanda kadagiti adu a teritorio, bayat a dagiti dua a naududi a naibaga ket sibubukelda a naiwarwar. Ti mapa ti tengnga a Europa ket nailadawan idi kadagiti nadumaduma a babbabassit nga estado.^[14] Ti Liga dagitiPagilian ket naporma idi nga adda ti namnama a daytoy ket mangpawil ti sabali a kastoy a suppiat. Ti Europeano a nationalismo a pinarsua babaen ti gubat ken dagiti pannakabingbingay dagiti imperio, dagiti nagbanagan ti pannakaabak ti Alemania ken dagiti parikut ti Tulag iti Versailles ket naipannurotan a gapuanan a kontribusion ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.^[15]

^ ^a ^b Tucker & Roberts 2005, p. 273
^ "Dagiti Estadistika ti Nalatak a Gubat ti Buyot ti Britaniko". 1914-1918.net. Naala idi 2011-12-13.
^ Dagiti bilang ket para iti Imperio iti Britania
^ Dagiti bilang ket para iti Metropolitan a Francia ken kol-kolonia.
^ Willmott 2003, pp. 10–11
^ Willmott 2003, p. 15
^ Keegan 1988, p. 8
^ Bade & Brown 2003, pp. 167–168
^ Willmott 2003, p. 307
^ Taylor 1998, pp. 80–93
^ Djokić 2003, p. 24
^ Evans 2004, p. 12
^ Martel 2003, p. xii ff
^ Keegan 1988, p. 7
^ Keegan 1988, p. 11

[Tucker_2005_273-1] Tucker & Roberts 2005, p. 273

[2] "Dagiti Estadistika ti Nalatak a Gubat ti Buyot ti Britaniko". 1914-1918.net. Naala idi 2011-12-13.

[3] Dagiti bilang ket para iti Imperio iti Britania

[4] Dagiti bilang ket para iti Metropolitan a Francia ken kol-kolonia.

[5] Willmott 2003, pp. 10–11

[Willmott15-6] Willmott 2003, p. 15

[7] Keegan 1988, p. 8

[8] Bade & Brown 2003, pp. 167–168

[9] Willmott 2003, p. 307

[AJPT2-10] Taylor 1998, pp. 80–93

[11] Djokić 2003, p. 24

[12] Evans 2004, p. 12

[13] Martel 2003, p. xii ff

[14] Keegan 1988, p. 7

[15] Keegan 1988, p. 11

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Umuna a Sangalubongan a Gubat

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia