Iran

Iran Islam Respublikası (parsısha: جمهوری اسلامی ایران - Jomhuri ye Eslāmi ye Irān), qısqasha Iran (parsısha: ایران - Irān) - Batıs Aziyadaǵı mámleket. Paytaxtı - Tegeran qalası. Maydanı 1 648, 95 km², xalqınıń sanı 86 835 152 adam (2023). Pul birligi - Iran riali. Basqarıw tárepten 31 ustonǵa bólinedi. Iri qalaları: Mashhad, Karaj, Tabriz, Sheroz, Isfahon, Ahvoz. Batıstan Irak (Kurdistan wálayatı), arqa-shıǵıstan Armenstan, Ázerbayjan hám Túrkiya menen, arqadan Túrkmenstan, shıǵıstan Awǵanıstan hám Pakistan menen shegaralas.

Iran aymaǵı arqa tárepten Kaspiy teńizi, qubladan Hind okeanınıń Parsı hám Umman teńiz qoltıqları menen juwıladı. Iran áyyemgi qoljazbalarga kóre derlik bes mıń jıllıq bay tariyxqa iye. Bul mámleket aymaǵındaǵı dáslepki mámleket - Elam, eramızdan aldınǵı 3 mıń jıllıqta Irannıń házirgi Xuzistan ustonı aymaǵında payda bolǵan. Ámeldegi Konstituciyası 1979-jıl 2-5-dekabrdegi referendumda tastıyıqlanǵan, keyinirek ózgerisler kirgizilgen. Konstituciya boyınsha mámlekettiń joqarı rásmiy shaxsı - Iran Islam Respublikası Basshısı (1989-jıldan Said Ali Xomanaiy). Odan keyingi joqarı rásmiy shaxs - prezident (2021-jıldan Ibrohim Raisiy). Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Islamıy Keńes jıynalısı (parlament), atqarıwshı hákimiyattı prezident hám húkimet ámelge asıradı. Iran balalardı óltiriw boyınsha dúnyada birinshi orında turadı.