Fon (fonetik)

Dalam bidang fonetik (salah satu daripada cabang linguistik), fon merupakan sebarang bunyi pertuturan atau gerak isyarat yang tersendiri, tidak kira sama ada bunyi tepat tersebut adalah penting terhadap makna sesuatu perkataan.

Sebaliknya, fonem pula merupakan bunyi pertuturan dalam bahasa tertentu, yang apabila ditukarkan dengan fonem lain, boleh menukar satu perkataan kepada perkataan lain. Fon adalah bersifat mutlak dan tidak khusus kepada mana-mana bahasa, tetapi fonem hanya boleh dibincangkan apabila merujuk kepada bahasa tertentu.

Contohnya, dua perkataan bahasa Inggeris kid dan kit berakhir dengan dua fonem yang berbeza iaitu /d/dan /t/, dan menukar satu dengan yang lain akan menukar satu perkataan kepada perkataan yang berlainan. Namun, perbezaan antara bunyi-bunyi /p/ pada perkataan pun ([pʰ], dengan hembusan) serta perkataan spin ([p], tanpa hembusan) tidak pernah menjejas makna atau identiti sesuatu perkataan dalam bahasa Inggeris. Maka, [p] boleh digantikan dengan [pʰ] (atau sebaliknya) dan dengan itu satu perkataan tidak akan bertukar kepada yang lain. Hal ini menyebabkan [pʰ] dan [p] menjadi dua fon yang berbeza tetapi bukan fonem yang berbeza dalam bahasa Inggeris.

Berbeza dengan bahasa Inggeris, menukar dua bunyi yang sama (menurut telinga penutur asli bahasa Inggeris) dalam bahasa Hindustan akan menukar satu perkataan kepada yang lain, contohnya [pʰal] (फल/پھل) dengan maksud 'buah', serta [pal] (पल/پل) dengan maksud 'saat'.^[1] Maka, bunyi [pʰ] dan bunyi [p] merupakan fonem yang berbeza dalam bahasa Hindustan tetapi bukan fonem yang berbeza dalam bahasa Inggeris.^[2]

Seperti yang dilihat dalam contoh yang disebutkan, fonem, berbanding fon, biasanya merupakan ciri pertuturan yang dipetakan pada aksara ortografi.