Orgel

De Orgel (greeksch ὄργανον órganon „Warktüüg, Instrument, Organ“) is en Musikinstrument, dat över Tasten speelt warrt. De Töön weert tostanne bröcht dör de Orgelpiepen. De weert vun en Luftstroom anblaast. Düsse Luftstroom heet Orgelwind. To'n Ünnerscheed vun en Elektroonsche Orgel warrt de Orgel ok Piepenorgel nömmt. Se höört to de Aerophonen. In de meisten Orgeln steekt tomeist Labialpiepen in. Dat sünd Piepen, wo de Töön dör dat Anblasen vun en Labium tostann bröcht weert. Dor kaamt dennn noch Lingualpiepen to. Dor kaamt de Töön vun en Tungenblatt her, dat so anblaast warrt, dat dat swingt.

De Orgelspeler sitt an en Speeldisch. Vun dor ut kann he verscheden Regen mit Piepen in ünnerscheedlich Toonhööch un Klangfarv (Registers) in- un utschalten. So kaamt denn ganz verscheden Klangfarven tostanne. De Piepen weert över een oder mehr Manualen (Dat sünd de Tastenregen, as bi en Klavier) un, ünner Ümstänn, ok över dat Pedal (Dor kann de Speler mit de Fööt up spelen) anstüert. De Registers höört jummers fast to en Manual oder Pedal. De Druck up de Tast warrt över de Traktur na de Ventilen ünner de Piepen henleidt. Wenn de opengaht, denn kann de Luft in de Piepen strömen. Dat gifft mechaansche, pneumaatsche oder ok elektrische Trakturen.

Orgeln sünd bekannt vun de Antike af an. Besunners in dat Barock un in de Tiet vun de Romantik sünd se to dat wurrn, wat wi dor hüdigendags vun kennt.