De Bijzondere Synode van de Bisschoppen van Nederland was een particuliere bisschoppensynode die op verzoek van paus Johannes Paulus II in januari 1980 in Rome werd gehouden om zich te beraden over de belangrijkste problemen van theologische en pastorale aard die zich in Nederland voordeden. Aanleiding voor de synode waren onder andere de zware gezagscrisis, het gebrek aan gemeenschap tussen de Nederlandse bisschoppen onderling en de polarisatie die zich in die tijd in de Nederlandse kerkprovincie manifesteerden. De spanningen tussen de Nederlandse Kerkprovincie en Rome waren na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) ontstaan. Onder auspiciën van de Nederlandse bisschoppen verscheen eerst de zogenaamde Nieuwe Katechismus (1966), waarmee het episcopaat de uitkomsten van het Concilie wilden vertalen naar de Nederlandse situatie. Vervolgens namen de bisschoppen het initiatief tot het zogenaamde Pastoraal Concilie (1968-1970): een brede, democratisch opgezette kerkvergadering, waar iedereen mocht meepraten over gevoelige zaken als het celibaat, vrouwen en het ambt, de verhouding tussen de Kerk in Nederland en de Kerk van Rome, geboorteregeling e tutti quanti. Deze activiteiten werden vanuit Rome met argusogen bezien. De benoemingen van kapelaan Ad Simonis (hij was tijdens het Pastoraal concilie de voornaamste woordvoerder van de behoudende factie geweest) tot bisschop van Rotterdam, en - twee jaar later - van Joannes Gijsen tot bisschop van Roermond, kunnen worden geïnterpreteerd als pogingen van het Vaticaan om orde op zaken te stellen in de Nederlandse Kerkprovincie. De tegenstellingen binnen de Bisschoppenconferentie werden door deze benoemingen evenwel eerder vergroot dan verkleind.
Het initiatief voor deze kerkvergadering lag al eerder, bij de toenmalige aartsbisschop van Utrecht, kardinaal Johannes Willebrands en paus Paulus VI,[1] maar het was Paus Johannes Paulus II die reeds in oktober 1978, een half jaar na zijn ambtsaanvaarding, aangekondigd had dat hij een bijzondere synode wilde houden met de Nederlandse bisschoppen. De synode werd formeel aangekondigd op 25 mei 1979 door Agostino kardinaal Casaroli, pro-prefect van de Raad voor de Publieke Aangelegenheden van de Kerk en werd geopend op maandag 14 januari 1980. Ze werd voorgezeten door Paus Johannes Paulus II, met Kardinaal Willebrands en Mgr. Godfried Danneels, die nog maar net benoemd was tot aartsbisschop van Mechelen-Brussel, als gedelegeerde voorzitters. Danneels was weliswaar geen Nederlands bisschop, maar werd uitgenodigd door de paus als verzoenend Nederlandstalig figuur.
Door de Bisschoppen van één land en van één Bisschoppenconferentie samen te roepen stelde paus Johannes Paulus II een nieuwe vorm van Bisschoppensynode in, naast de Algemene Synode, de Buitengewone Synode en de Speciale Synode, die echter geheel in lijn ligt van het motu proprio Apostolica Sollicitudo, uitgevaardigd door Paus Paulus VI.
- ↑ Johannes Paulus de Grote en Nederland, Wim Peeters, Katholiek Nieuwsblad, 5 april 2005. Gearchiveerd op 15 oktober 2007.