De doctoraalhoed wordt na het behalen van hun doctoraat aan promovendi uitgereikt als zichtbaar symbool van het nieuw verworven doctoraat door de decaan van de faculteit (bij sommige kleinere universiteiten ook door de rector).
De meest voorkomende variant van de doctoraalhoed bestaat tegenwoordig uit een zwarte hoed met bovenop een vierkante plaat versierd met een kwastje. Deze uitvoering stamt af van het Mortarboard (letterlijk: mortelbord) die uit Groot-Brittannië komt, al wordt het daar niet gedragen door doctoren, maar traditioneel vooral door afgestudeerden van masters.