Een onafhankelijkheidsverklaring is een document waarin de soevereiniteit van een gebiedsdeel van een land opgeëist wordt door een politieke organisatie of groepering in dat gebiedsdeel, oftewel zich 'onafhankelijk verklaart'. Het is een stap die genomen wordt bij een staatsvorming. Bij een mislukte staatsvorming is het schrijven van een onafhankelijkheidsverklaring strafbaar als anarchisme en/of majesteitsschennis. Onder de term onafhankelijkheidsverklaring kan ook het zich onafhankelijk verklaren verstaan worden.