Zwarte Piet is in Nederland en België traditioneel de hulp van Sinterklaas tijdens het sinterklaasfeest. Volgens de overlevering komen Sinterklaas en Zwarte Piet elk jaar in november met de stoomboot uit Spanje aan om cadeaus en snoepgoed te brengen.
In de loop van de tijd zijn zowel zijn gedaante als zijn algehele rol in het Sinterklaasfeest meerdere malen vrij ingrijpend veranderd. Zo ontwikkelde hij zich gaandeweg van boeman en knecht tot speelse en vaak ondeugende kindervriend. Aanvankelijk was er verder maar één Zwarte Piet en in veel verhalen en in veel traditionele sinterklaasliedjes wordt de naam Zwarte Piet dan ook alleen in het enkelvoud gebruikt. Sedert het midden van de 20e eeuw zijn er vaak veel meer (zie verder #Geschiedenis).
Inmiddels wordt het traditioneel zwarte uiterlijk van de figuur van Zwarte Piet steeds meer vervangen door de roetpiet (zie verder #Bezwaren).