Henrik II av England

Henrik II av England
Konge av England
Fødd	5. mars 1133
Fødestad	Le Mans
Død	6. juli 1189
Dødsstad	Chinon Castle
Gravstad	Fontevraud-klosteret
Gift med	Aliénor d'Aquitaine
Dynasti	Huset Plantagenet, Angevin, House of Normandy
Far	Geoffrey V, greve av Anjou
Mor	Maud av England
Born	Geoffrey, Vilhelm IX, greve av Poitiers, Henrik den unge konge, Rikard I av England, Geoffrey II, hertug av Bretagne, Mathilda av England, Leonora av Aquitaine, Johanna av England, dronning av Sicilia, Johan av England, William Longespée, 3. jarl av Salisbury, Morgan, Peter (?), daughter d'Anjou, Matilda of Barking, Hugh of Wells, Richard (?), child of England

Henrik II av England (5. mars 1133–6. juli 1189) var konge av England frå 1154 til 1189. Han var også greve av Anjou, hertug av Normandie, hertug av Aquitaine, hertug av Gascogne, greve av Nantes, lord av Irland og kontrollerte til ulike tider delar av Wales, Skottland og vestlege Frankrike. Henrik var den første av Huset Plantagenet til å herska over England, og var oldebarn av den normanniske Vilhelm erobraren. Henrik var den første som nytta tittelen «konge av England» – i motsetnad til «konge av dei engelske».^[1] Han var i samtida si òg kalla for Henrik Curtmantle, «kortkåpe», fordi han nytta ei kåpe som var kortare enn den til forgjengarane.^[2]

Henrik II var den første av Angevin-kongane i England. Han overtok trona i kjølvatnet av kaoset som styret til Stefan hadde ført til. Henrik overlevde krigar, opprør og strid til han kunne herska eit av dei mektigaste europeiske kongedøma i mellomalderen. Han reformerte det normanniske styret og skapte ei regjering og ein administrasjon som var dugeleg og sjølvdrivande, også i dei tidsromma då kongen var utanlands. Under Stefan hadde adelen manipulert føydal lov for å underminera den kongelege autoriteten, og Henrik II sette i gang mange reformer som svekka dei tradisjonelle føydale banda og styrkte posisjonen til kongen. Festningar som var blitt bygde under borgarkrigen blei rivne. Auka beskatting erstatta i stor grad militærteneste som den viktigaste plikta til vasallane, noko som gjorde kongen mindre avhengig av adelen, og som uansett var mindre interesserte i å kjempa i krigar utanfor England.

Henrik utvida området sitt på Dei britiske øyane på to måtar. Først tok han Cumbria og Northumbria frå Malcolm IV av Skottland, og la fast grensa i nord. Felttoga hans i Wales var mindre vellukka, og førte ikkje med seg erobring, men han invaderte Irland og sikra engelsk tilstadevere og overherredøme på øya. Områda han herska over på kontinentet, og som han sette sønene sine til å herska over som vasallar omfatta dei følgjande landa: Bretagne, Maine, Poitou, Touraine, Gascogne, Anjou, Aquitaine, og Normandie. Henrik II var teknisk sett ein føydal vasall av den franske kongen, men i røyndomen åtte han større område, hadde større inntekter og var mykje mektigare enn den franske overherren sin.

Henrik II sin plan om å dela dei omfattande besittelsane og titlane sine førte til sjalusi og etterkvart forræderi frå sønene. På oppmuntring frå blant anna mor deira, Eleonore av Aquitaine, gjorde dei opprør mot faren fleire gonger, ofte med den franske kongen som alliert. Sjølv om to av dei døydde, i 1183 og 1186, endra ikkje opprørslysta og viljen til å gå imot faren seg hjå dei gjenverande. Då Henrik II byrja å eldast vart han angripen av den dugelegaste sonen sin, Rikard, som i fellesskap med Filip II August av Frankrike overvann han i 1189. Henrik II blei tvinga til ein audmjukande fredsavtale, og døydde sjølv to dagar etter.

Henrik II var fødd i Le Mans i Frankrike den 5. mars 1133, den første dagen av det tradisjonelle året.^[3] Faren hans, Geoffrey V av Anjou (òg kjend som Geoffrey Plantagenet, son av Fulko av Jerusalem), var greve av Anjou og greve av Maine. Mora hans, keisarinne Matilda (Maud av England), hadde krav på den engelske trona som dotter av Henrik I av England (som regjerte 1100–1135), sonen til Vilhelm erobreren. Som barn heldt han til ved landområda til faren i Anjou. Då han var ni år gammal tok Robert, 1. jarl av Gloucester, han med til England der han fekk utdanning frå meister Matthew i Bristol.

Då Henrik var 19 år gammal, den 18. mai 1152, gifta han seg med den rundt tolv år eldre Eleonore av Aquitaine ved Poitiers.^[4][5][6] Berre seks veker tidlegare hadde Eleonore skild seg frå kong Ludvig VII av Frankrike. Eleonore hadde fått to døtrer med den franske kongen, men ingen son.

Ekteskapet mellom Eleonore og Henrik bygde på fornuft. Likevel verker det som om det i byrjinga var ein viss grad av ømheit mellom dei, og ekteskapet produserte heile fem søner og tre døtrer. Etter kvart blei derimot forholdet mellom ektefellane stadig kjøligare. Ein av årsakene til at det oppstod strid mellom dei var at Eleonore oppmuntra sønene til å gå til væpna opprør mot faren i 1173. Henrik sette då Eleonore i eit fangenskap som varte i femten år.^[7]

Henrik og Eleonore fekk åtte barn: Vilhelm, Henrik, Rikard, Geoffrey, Johan, Matilda, Eleonore og Johanna. Vilhelm døydde som barn. Etter at Vilhelm døydde blei Henrik krona som medkonge då han var noko eldre, men sidan han aldri var konge i sin eigen rett, er han blitt kjent som «Henrik den unge kongen», ikkje som «Henrik III». I teorien kunne Henrik ha arva trona frå far og Rikard arva titlar, gods og rike frå mora, Geoffrey kunne ha hatt Bretagne, og Johan, den yngste som normalt ikkje ville ha fått jordeigedomar (og difor blei kalla «Johan utan land» av faren), kunne ha blitt lord av Irland. Men så skjedde ikkje.

Henrik hadde òg barn utanfor ekteskap. Sjølv om desse barna ikkje hadde lovleg krav på trona, gjorde slektskapstilhøvet deira at dei utgjorde potensielle problem for dei legitime arvingane til Henrik.^[8] William Longespée var eit slikt barn. Han blei hovudsakleg verande lojal og slo seg til tols med dei titlane, landområde og rikdomane som kom til han som kongeleg lausunge. Geoffrey, biskop av Lincoln og erkebiskop av York, blei derimot rekna som ein torn i sida på Rikard I av England.^[8] Geoffrey var den einaste av dei mange sønene til Henrik som stod fast ved han då han låg for døden. Sjølv kongen sin eigen favoritt, Johan, hadde forlate faren.^[9] Rikard tvinga Geoffrey inn i presteskapet i York og avslutta på den måten dei verdslege ambisjonane hans.^[8] Ein annan son, Morgan, blei vald til bispedømet Durham, men blei aldri vigsla til biskop på grunn av motstand frå pave Innocent III.^[10]

Då Henrik II blei krona som konge av England i 1154 var berre 21 år gammal, men var likevel ein erfaren statsmann. Som bestefaren Henrik I av England hadde Henrik II ein framifrå kunnskap om lovverket. Han likte å vera saman med lærde, og var sjølv boklærd, språkmektig, mellom anna beherska han latin svært godt. Når det var mogleg deltok han personleg i råda. Interessa hans for økonomi var reflektert i ein måtehalden livsstil. Han kledde seg enkelt bortsett frå når tradisjonen sa noko anna, og hadde eit sparsamt kosthald.^[11]

1. ↑ Ltd, Not Panicking, «h2g2 - Henry II - the 'First' King of England - Edited Entry», h2g2.com, henta 18. februar 2019 
2. ↑ Nuttall Encyclopædia of General Knowledge, red. ved pastor James Wood (1907)
3. ↑ Harvey, The Plantagenets, side 47
4. ↑ Leese, Thelma Anna: Blood royal, 1996, s.189
5. ↑ Chronique dei Touraine
6. ↑ Harvey, The Plantagenets, s. 49
7. ↑ Harvey, The Plantagenets, s. 51
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2} Referansefeil: Ugyldig <ref>-merke; ingen tekst vart gjeven for referansen med namnet Turner & Heiser
9. ↑ Harvey, The Plantagenets
10. ↑ British History Online Bishops of Durham, arkivert frå originalen 19. juli 2011, henta 20. februar 2019 
11. ↑ Harvey, The Plantagenets, s. 40