Roma antica

La Roma antica es a l'encòp la vila de Roma e l'Estat que fondèt dins l'Antiquitat. L'idèa de Roma antica es inseparabla d'aquela de la cultura latina. Aquel massatge de vilatges al sègle VII capitèt a dominar l'ensems del bacin Mediterranèu e de l'Euròpa de l'Oèst del sègle I a V per la conquista militara e per l'assimilacion dels elèits locals, sa dominacion daissèt d'importants rèstes arqueologics e fòrça testimònis literaris, e dessenhèt per sempre l'imatge de la civilizacion occidentala. Pendent aqueles sègles, la civilizacion romana passa d'una monarquia cap a una republica oligarquic fins a un empèri autocratic.

L'istòria de la vila seguèt pas una creissença de contunh: als progrèsses, amb de ritmes fòrça variats, succediguèron d'estagnacions o quitament de retorn enrè. Mas los Romans capitèron a resòlvre las dificultats intèrnas nascudas de la conquista jos la Republica transformant las institucions republicanas. La fondacion de l'Empèri per August marca lo començament d'un periòde que la conquista romana tòca los tèrmes del mond conegut a l'epòca e que la civilizacion romana, en partida influenciada pels Grècs, s'espandís durablament las regions conqueridas. A partir del sègle III, lo mond roman patiguèt de las grandas invasions dels Barbars venguts de l'Euròpa del Nòrd e de l'Asia, e per lor resistir se fabreguèt una estructura burocratica e militara, çò qu'empachèt gaire lo bèl reviscòl del sègle IV e l'establiment del cristianisme coma religion d'Estat. Après la separacion de l'Empèri en 395, de novèlas invasions sonan la fin a l'Empèri en Occident en 476.

Per causa de l'instabilitat intèrna e de las atacas de la migracion dels pòbles, la partida occidentala de l'Empèri, que compren Ispània, Gàllia, Britània, l'Africa del Nòrd e l'Itàlia, se separa en reialmes independents a la fin del sègle V. La partida orientala de l'Empèri, governada dempuèi Constantinòple, incluissent Grècia, Anatolia, Siria e Egipte, subrevisquèt a aquela crisi, e malgrat la pèrda de Siria e d'Egipte al benefici profit de l'empèri araboislamic naissent, contunhèt a viure encara un millenari, fins a que fin finala sa destruccion per l'empèri Otoman. Aquel empèri medieval e crestian, nomenat « Empèri Roman » per los quites abitants, mas que los istorians nomenat mai sovent « Empèri Bizantin », es a mai d'un vejaire, eretièr de l'Empèri Roman.

La civilizacion romana es sovent ligada dins l'Antiquitat classica amb la Grècia antica, una civilizacion qu'inspirèt una granda partida de la cultura de la Roma antica. En mai del modèl de poder qu'aviá creat e que leguèt, e que fòrça princes ensagèron d'imitar o se n'inspirèron, la Roma antica contribuiguèt fòrça a bastir lo drech, las institucions e las leis, la guèrra, l'art e la literatura, l'arquitectura e la tecnologia e las lengas dins lo mond occidental, e son istòria contunha d'aver una influéncia majora sul mond fins ara.