Analogia

Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Analogia (gr. ἀναλογία – odpowiedniość, podobieństwo) – oznacza orzekanie o pewnych cechach (właściwościach) jednego przedmiotu (rzeczy, osoby, zjawiska, pojęcia itp.) na zasadzie jego podobieństwa do innego przedmiotu (którego odpowiednie cechy są określone i znane) lub równoległości występujących pomiędzy nimi innych cech. Do analogii zwykło się sięgać w filozofii, prawie, teologii, polityce, retoryce, matematyce, fizyce, biologii (np. narządy analogiczne), statystyce itp.

Z rozumowaniem per analogiam wiąże się głównie funkcję heurystyczną, traktując je jako środek do wynajdowania (inkubacji) nowych pomysłów i rozwiązań, w tym stawiania tzw. hipotez naukowych. Odmawia mu się natomiast niekiedy funkcji dowodowej, co najwyżej przyznając mu wtedy możliwość uprawdopodabniania tez, na których zasadność ono wskazuje. Dotyczy to zwłaszcza nauk empirycznych (przyrodniczych). W niektórych jednak dziedzinach – jak filozofia, teologia czy nauki prawne – ten rodzaj rozumowania służy nie tylko do wysuwania wstępnych wniosków, ale jest zarazem pełnowartościowym sposobem na ich udowodnienie. Jest tak zwłaszcza wtedy, gdy w danej dyscyplinie nie da się skorzystać z innych rodzajów dowodów typowych dla nauk empirycznych (przyrodniczych) i formalnych takich jak eksperyment i obserwacja oraz rozumowanie dedukcyjne (w tym z przyjętych odgórnie (bez dowodu) pewników vel aksjomatów) lub gdy w danej dziedzinie z powodu tego, że poszczególne przypadki się od siebie istotnie różnią, nie da się ustanowić jakichś ogólnych praw (np. wycenianie wartości konkretnej nieruchomości, jakie jest często kwestią indywidualną).

Zgodnie z niektórymi poglądami umiejętność rozumowania drogą analogii jest czymś immanentnie tkwiącym w umyśle ludzkim i człowiek posługuje się nim na co dzień, często sobie tego nawet nie uświadamiając. Porównywanie różnych spraw (zdarzeń, zachowań, przedmiotów) w celu podjęcia decyzji w życiu codziennym, wydania wyroku sądowego czy oszacowania wartości nieruchomości jest jednym z przykładów korzystania z rozumowania z analogii. Czasem twierdzi się też, że za pomocą analogii ludzie dokonują percepcji – tj. zgodnie z założeniem, iż posługiwanie się ogólnymi pojęciami języka wymaga porównania obiektów (desygnatów danej nazwy, danego pojęcia), jakie spotykamy w rzeczywistości, z jakimś idealnym wyobrażeniem odpowiadającym danemu pojęciu/nazwie^[1].