Ballada francuska – gatunek poetycki uprawiany we Francji w XIV i XV wieku o różnorodnej tematyce: miłosnej, satyrycznej, religijnej itp. Najbardziej znanymi autorami ballad byli Karol Orleański, Christine de Pisan i François Villon, choć ten ostatni raczej parodiował gatunek[1]. W Anglii formę ballady francuskiej stosował Geoffrey Chaucer (Ballada do sakiewki własnej)[2]. Forma ballady została reaktywowana w dziewiętnastym wieku. Ballady na wzór utworów średniowiecznych pisali między innymi Paul Verlaine we Francji i Algernon Charles Swinburne w Anglii. W Czechach ballady francuskie tworzyli Jaroslav Vrchlický[3] i Vítězslav Nezval[4]. W Polsce tą trudną formą posługiwali się między innymi Antoni Lange (Ballady pijackie)[5] i Leopold Staff[6]
Przykładem ballady może być The Epitaph in Form of a Ballad Villona w angielskim tłumaczeniu wspomnianego Algernona Charlesa Swinburne’a. Oto pierwsza strofa i przesłanie tego utworu.
- Men, brother men, that after us yet live,
- Let not your hearts too hard against us be;
- For if some pity of us poor men ye give,
- The sooner God shall take of you pity.
- Here are we five or six strung up, you see,
- And here the flesh that all too well we fed
- Bit by bit eaten and rotten, rent and shred,
- And we the bones grow dust and ash withal;
- Let no man laugh at us discomforted,
- But pray to God that he forgive us all.
- [...]
- Prince Jesus, that of all art lord and head,
- Keep us, that hell be not our bitter bed;
- We have nought to do in such a master’s hall.
- Be not ye therefore of our fellowhead,
- But pray to God that he forgive us all.
Charakterystyczne dla ballady francuskiej jest występowanie pod koniec strof refrenów. Całość zakończona jest czterowersowym podsumowaniem. W balladzie francuskiej strofy mają tyle wersów, ile sylab jest w linijce wiersza. Ballada składa się z trzech strof i przesłania (envoi). Cechą charakterystyczną ballady francuskiej jest powtarzanie tych samych rymów w całym toku utworu. Dlatego ballada rymuje się przeważnie ababbcbc ababbcbc ababbcbc bcbc lub ababbccdcd ababbccdcd ababbccdcd ccdccd. Zachowanie tego układu rymów w przekładzie jest zwykle niemożliwe. Odmianą ballady francuskiej jest jeszcze bardziej skomplikowana forma, nazywana Chant royal[7]
- ↑ Najbardziej znaną balladą francuską Villona jest Ballade des dames du temps jadis z Wielkiego testamentu, przełożonego na język polski przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego.
- ↑ Balladę do sakiewki własnej Chaucera przełożył Stanisław Barańczak. Zobacz Od Chaucera do Larkina, Kraków 1993.
- ↑ O czeskich użyciach ballady francuskiej piszą Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.
- ↑ Jacek Baluch, Trybun poezji [w:] Vítězslav Nezval, Cudowny Czarodziej, Warszawa 1969.
- ↑ Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Kraków 1966.
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003.
- ↑ Teresa Kostkiewiczowa, Chant royal, [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.