Buton (lud)

Buton

Populacja	300 tys.
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Celebes Południowo-Wschodni)
Język	wolio, cia-cia, tukang besi także: indonezyjski, bugijski, makasarski
Religia	islam, chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm)
Grupa	ludy austronezyjskie, Indonezyjczycy

Buton, także Butung^[1][2] – ludność austronezyjska zamieszkująca wyspę Buton (Butung) w indonezyjskiej prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Według danych Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia ich populacja wynosi 300 tys. osób^[2]. Pod pojęcie „Buton” podkłada się też mieszkańców regionów Rumbia i Poleang (w południowo-wschodniej części Celebesu), wysp Tukangbesi oraz wysp Muna i Kabaena, czyli obszarów wchodzących niegdyś w skład Sułtanatu Butonu(inne języki)^[3].

Są zróżnicowani pod względem etnolingwistycznym i dzielą się na wiele podgrup, zwyczajowo określanych ogólną nazwą „Buton”^[4][5]. Posługują się szeregiem własnych języków z wielkiej rodziny austronezyjskiej (m.in. wolio, cia-cia, tukang besi), ale w użyciu są także inne języki (indonezyjski oraz bugijski i makasarski)^[1]. Spośród rodzimych języków regionu jedynie wolio ugruntował się jako historyczny język literacki; istniało w nim piśmiennictwo w grafice arabskiej^[3].

W przeważającej części wyznają islam w odmianie sunnickiej, lecz są wśród nich również chrześcijanie^[1]. W południowej części wyspy Muna występuje niewielkie skupisko katolików, a mieszkańcy regionów Rumbia i Poleang to wyznawcy protestantyzmu^[6].

Zasłynęli jako marynarze i kupcy^[2][7]. Osiedlili się w różnych zakątkach wschodniej Indonezji, zwłaszcza w archipelagu Moluków^[1], m.in. na wyspach Sula, Buru i Seram, a także w indonezyjskiej części Nowej Gwinei, na Celebesie i Małych Wyspach Sundajskich^[4] oraz w stanie Sabah w dzisiejszej Malezji^[2]. Od XVI/XVII w. do XX w. tworzyli Sułtanat Butonu^[1][8]. Islam przyjęli pod wpływem ludu Ternate^[9]. Pomiędzy tym regionem a wyspą Ternate ukształtowały się interakcje polityczne oraz związki kulturowo-językowe^[10]. Samo określenie „Buton” prawdopodobnie pochodzi z języka ternate, gdzie słowo butu oznacza „targowisko”^[11][12]; niemniej według lokalnej tradycji chodzi o nazwę pewnego gatunku rośliny (Barringtonia asiatica)^[13]. Ze względu na swoje położenie geograficzne wyspa Buton stanowiła niegdyś miejsce postoju statków wojskowych i handlowych^[11]. Dla górskich kultur archipelagu Moluków szeroko rozumiana ludność Buton miała spełnić rolę dostarczycieli wiedzy i zapożyczeń słownikowych związanych z tradycjami morskimi^[4].

Tradycyjnie zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym (kukurydza, ryż suchy, proso, bataty, palma kokosowa)^[1]. Trudnią się także rybołówstwem i handlem detalicznym^[1]. Pewne znaczenie ma połów pereł^[14]. Są znani jako zbieracze muszli morskich i trepangów^[4]. W gospodarce wyspy Buton istotną rolę odgrywa wydobycie asfaltu i eksploatacja lasów (drewno tekowe); eksportuje się koprę, sago, ryby, cukier trzcinowy, kawę i tytoń^[14]. Z rzemiosł rozwinęli budowę łodzi, obróbkę miedzi, tkactwo i plecionkarstwo^[1]. Pożywienie w dużej mierze roślinne, na bazie manioku, czerwonej fasoli i kukurydzy^[15]. Znaczenie ryżu różni się w zależności od subregionu^[7].

Ich tradycyjne wierzenia to animizm i kult przodków^[1]. Organizacja społeczna opiera się na patrylinearnym systemie pokrewieństwa^[15]. Małżeństwo matrylokalne, później neolokalne^[1]. Przeważa monogamia, historycznie zdarzała się poligynia^[7].

Sama nazwa „Buton” jest niejednoznaczna i może prowadzić do nieporozumień. Bywa bowiem odnoszona konkretnie do ludności posługującej się językiem wolio (w najwęższym ujęciu), a czasami (poza regionem) w sposób ogólny określa ludność prowincji Celebes Południowo-Wschodni^[16]. Ludność wysp Tukangbesi (na południowy wschód od Butonu) często nie podkreśla swojego pochodzenia geograficznego i identyfikuje się z wyspą Buton^[5][17], migranci z tych wysp – bardzo liczni we wschodniej Indonezji – są powszechnie nazywani orang Buton^[18]. Z kolei mieszkańcy wyspy Muna, również wchodzącej w skład dawnego sułtanatu, zwykle nie posługują się tym etnonimem^[3]. Ponadto ludność Buton bywa mylnie utożsamiana z Badżawami (Bajau), do czego prowadzi skojarzenie z tradycjami morskimi^[16].